Andvari - 01.01.2003, Page 141

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI" KVEÐSKAPUR
139
tíkur. Annars stendur heimur þululjóða miklu nær t. d. þeirri veröld sem
sagnadansar lýsa, en hún er „fjarlæg [...] og glæst“, þar sem
Menn búa í borgum (þ.e. köstulum) og höllum, klæðast skrúða úr pelli, skarlati eða silki,
en gulli og silfri er temprað utan á. Leikið er á hörpu meðan mjöður og vín freyða á
homum.88
Má líka benda á hliðstæðu við ævintýraheiminn: þar eru líka kóngar og
huldufólk, rauðagull og gimsteinar. Þessi hliðstæða er einkum athyglisverð
með tilliti til þess hvernig ævintýri breyttust úr /jýóðmenntagrein í bók-
menntagrein. Ævintýri á manna vörum, í munnlegum flutningi, eru að mörgu
leyti einföld og látlaus eins og síðmiðaldaþulur.89 Meðal þeirra fyrstu sem
fengust við að festa þessar munnlegu frásagnir á blað voru einkum skáld
rómantíkur (enda áhugi á þjóðmenningu vaknaður einmitt á því tímabili):
bræðumir Grimm, Charles Perrault o.fl.; og það skipti sköpum að þar voru
að verki fremur rómantísk skáld en hlutlausir fræðimenn. Ur höndum þeirra
komu ævintýrin gjörbreytt: frásögnin skreytt og sett í orsakasamhengi,
lýsingu á tilfinningum persóna oft skotið inn í.90 Frásögn og heimur ævintýra
varð rómantískari, og ævintýri skiptu gjörsamlega um ham. Þegar skáld fóru
sjálf að semja ævintýri var kominn lokapunktur á þessa þróun: þá varð til ný
6ó£menntagrein - höfundaævintýri.
Hliðstætt ferli átti sér stað í tilviki þulna. Sfðmiðaldaþulur, ásamt öðrum
þjóðkveðskap, vom gefnar út á þröskuldi nýrómantíkur. Þær urðu fyrir tals-
verðum breytingum við þessa útgáfu: má nefna val á kvæðum, sem rætt var
hér að framan, og stílfærslu. Þegar skáldkonurnar fóru að yrkja eigin „þulur“
„upp úr“ þeim sem þær þekktu úr safni Ólafs Davíðssonar eða þeim líkum úr
munnlegum heimildum var raunveruleg forsenda hjá þeim líka rómantísk
menning, og útkoma svipuð: þulumar voru gjörbreyttar og til varð ný, róm-
antísk öótoienntagrein: höfundaþulur, eða „þululjóð".
En ef skáldkonunum var svo mikið í mun að varðveita einkenni „gömlu
þulnanna“ í sínum kveðskap og sýna með því tengsl milli eigin kveðskapar
og þjóðlegra þulna síðmiðalda, hvers vegna gjörbreyttu þær þá því sem einna
mikilvægast er í þulum: innri heimi þeirra? Geta má þess til að látlaus heimur
„gömlu þulnanna“ hafi passað illa í lit- og tilfinningaríkan heim nýróman-
tískrar hefðar sem skáldkonurnar tilheyrðu. Skýringa má leita einnig í þeirri
skoðun að konum finnist jafnan vænt um fallega smáhluti og skartgripi, jafnt
í kveðskaparmyndmáli og í lífinu, en þessi skoðun varð einkum útbreidd með
tilkomu kynjafræða. En einnig má hugsa sér að forsendu þeirrar fágunar- og
fegrunaraðgerðar sem Hulda og Theodora unnu á síðmiðaldaþulum91 sé ekki
síst að finna í þjóðemishyggju. Ef til vill virtist þjóðararfurinn þeim ekki
nógu glæsilegur; þá reyndu þær, hvort þeim var sjálfrátt eða ekki, að gefa