Andvari - 01.01.2003, Page 145

ANDVARI
HINN NÝI „GAMLI'* KVEÐSKAPUR
143
einnig í því að mörg ljóð Huldu sprengdu ímynd skáldkonunnar sem hún
skapaði sjálf, hvort henni var sjálfrátt eða ekki, en gagnrýnendur hennar fín-
pússuðu og fastmótuðu. Má segja að vopn hennar hafi snúist gegn henni
sjálfri; en má einnig segja að með því að birta tiltölulega hefðbundin ljóð var
Hulda að ryðjast áfram inn á svið karla, en tíminn var einfaldlega ekki kom-
inn. Byltingin á þessu sviði átti að vera eins mild og formbyltingin, en hana
„kláruðu“ atómskáldin ekki fyrr en um miðja 20. öld. Hins vegar vann Hulda
fyrir sig og skáldsystur sínar e. k. brúarsporð þaðan sem mætti byrja áhlaup
á karlabókmenntahefð.
Þó má koma með allt öðruvísi sýn á því hvemig síðmiðaldaþulur og þulu-
ljóð 20. aldar urðu að „kvenlegum bókmenntum“. Hér að framan var sýnt að
fátt var sérlega kvenlegt í gömlum þulukveðskap; þulur síðmiðalda skáru sig
lítið úr meðal annarra þjóðkvæða að þessu leyti. Áhugi á gömlum þjóðlegum
kveðskap var jafnmikill hjá körlum og konum á tíma nýrómantíkur. Ofá
karlskáld létu hann í ljós og tóku ýmislegt úr gömlum þjóðkvæðum í ljóð sín
(nefna má einkum Davíð Stefánsson); þeir þekktu líka þulur síðmiðalda,
bæði úr munnlegum heimildum og bókum. Það má því teljast að sumu leyti
tilviljun að það var kona (Hulda) sem tók fyrst upp þuluformið. Lýríska
„sjálf ‘ hennar var sterkt - og ekki síst kvenlegt. Þess vegna urðu ritdómarar
og önnur skáld fyrir áhrifum þess kvenleika, sem tengdist í hugum þeirra
þululjóðum Huldu - einfaldlega vegna þess að einmitt með þeim dró hún
fyrst að sér verulega athygli. Þululjóð í heild fengu á sig þar af leiðandi kven-
legan blæ, og karlskáld létu skáldkonum eftir að þróa þessa nýju bókmennta-
grein og sneru sér í bili að öðrum tegundum þjóðkveðskapar.
Síðar urðu þessi viðhorf til þululjóða sem „kvenlegra kvæða“ útbreidd og
náðu einnig yfir síðmiðaldaþulur, enda voru skáldkonumar sjálfar búnar að
mynda sterk tengsl milli eigin þululjóða og síðmiðaldaþulna í hugmynda-
heimi samtíðarinnar (ekki síst vó umræða Theodoru í Skírni þungt). Og enn
síðar, um aldamótin 2000, notar feminíska hefðin í bókmenntagreiningu
þennan „kvenleika“ þulna og þululjóða til að sýna hvernig íslenskar skáld-
konur þurftu að berjast fyrir sínum sessi á skáldabekk fyrir hundrað árum.
Lokaorð
Nú er hægt að svara þeirri spumingu sem sett var fram í upphafi þessarar rit-
gerðar. Þululjóð Huldu, Theodoru og fleiri skálda 20. aldar eiga mjög fátt
sameiginlegt með þulum síðmiðalda, einkum í þröngu (,,ekta“) skilgreining-
unni. Bragform þeirra er miklu reglulegra en í þulum síðmiðalda og þraut-
hugsað, ólíkt því sem er að finna í síðmiðaldaþulum; það er byggingin líka.
Vísanir eru flestar í aðrar greinar þjóðskáldskapar en þulur, en þær sem eru í