Freyr - 01.01.1955, Page 145
HALLDÓR STEFÁNSSON:
MJÓLKURIÐNAÐUR Á ÍSLANDI
Mjólk er algildust allra matvæla að sam-
setningu næringarefna. Næg neyzla mjólk-
ur og mjólkurvöru er öruggasta trygging-
in gegn efnaskorti í daglegu viðurværi.
Mjólkin má teljast lífgjafi og Iicilsugjafi
þjóðarinnar, öðrum matvælum fremur,
innlendum sem aðfengnum. Hefur svo ver-
ið á öllum tímum.
Forsaga.
Allt frá fyrstu tímum byggðar á íslandi
hefur mjólk og mjólkurvörur verið höfuð-
þáttur í daglegu matarhæfi þjóðarinnar.
Nautgripahald var í mestum metum allra
búskapargreina hjá forfeðrum vorum frá
upphafi, og lengi fram eftir öldum. Það
hefur verið áætlað, að á Söguöld hafi naut-
peningur verið nokkuð á annan hundrað
þúsund, þar af um 80 þúsund kýr (Þorkell
Bjarnason). A 13. og 14. öld hefur verið á-
ætlað, að nautpeningsfjöldinn hafi vart
verið minni en 100 þúsund (Þorvaldur
Thoroddsen). Og um miðja 17. öld hefur
fjöldi nautpenings verið áætlaður ekki
minni en 50 þúsund (Grímur Thomsen).
Nythæð kúa hefur verið mjög mikið
minni fyrr á öldum en síðar varð, vegna
útigangs nautgripa, sem þá var meiri en
nú. Verður síðar nánar að því vikið. Að
líkindum hefur verið venja þá að láta
kálfa ganga með mæðrum sínum á beit-
inni.
Auk kúamjólkur hefur svo auðvitað
verið sauðamjólk að svo miklu leyti, sem
þurfa eða henta þótti.
En hvað sem verið hefur um fjölda naut-
og sauðpenings fyrr á öldum og not og
neyzlu mjólkur, þá er það víst, að í áfalla-
lausu árferði hefur í búskap landsmanna
tilfallið meiri mjólk, en unnt væri að torga
nýrri. Voru þá unnar úr henni mjólkurvör-
ur, smjör, skyr, ostar og sýra, að jöfnu til
geymslu og til neyzlu á heimilunum eftir
þörfum. Smjör og ostar, sem umfram var
þörf heimilanna, var notað sem gjaldeyris-
vara innanlands sem utan. Innanlands var
PREYR
fimmtíu ára
135