Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Qupperneq 6

Tímarit Máls og menningar
sveitina hans Þórbergs. Þarna fyrir neðan er Breiðabólsstaðarlónið, þar sem
hann Þórbergur lék sér á skautum með leiksystkinum sínum. Þarna er Breiða-
bólsstaður, þar sem bjó hann Steinn, afi hans Þórbergs.
Þórbergur Þórðarson er einn af mestu listamönnum, sem íslenzk þjóð hef-
ur alið á ellefu hundruð ára lífsferli sínum. Þetta er fullyrðing, sem ekki
orkar tvímælis. En nú vil ég trúa ykkur vinum hans fyrir því, að væri ég
spurður þess, hvað mér hefði þótt mest um vert í fari Þórbergs, þá myndi ég
ekki fyrst nefna til listfengi hans. Ég niyndi svara: Hann var mikill maður.
Af öllum samferðamönnunum hef ég engan dáð sem mikilmenni á borð við
hann. Okkar kynslóð voru áskapaðir óskaplegir tímar djöfulæðis, vonbrigða,
forheimskunar, stórra drauma og óumræðilegra þjáninga. Við höfum séð
galdrabylji ofstækistrylltrar forheimskunar sveigja margan gildan stofninn
til jarðar. En í göldrum þeim sást Þórbergur aldrei svigna. Þegar ýmsir þeir,
sem maður vildi sízt vantreysta, misstu alla stjórn á rökréttri hugsun til könn-
unar allra aðstæðna og töluðu óráð í móðursýkisköstum, þá sást Þórbergi
livergi bregða, þá var hann maður til að vega og meta allar aðstæður með
sömu rósemi, sömu hlutlægni, sömu nákvæmni og hann væri að mæla lengd
bæjarganganna á Breiðabólsstað. Og þegar enn aðrir voru stjarfir, lögðu
hendur í skaut og áræddu ei til gagnsóknar, þá var það Þórbergur, sem tók
sinn beitta orðsins skjóma sér í hönd og beitti honum af þeirri leikni og
dirfsku, að hvergi nam í höggi stað. Hvað var það, sem gaf honum þann
styrk og rósemi, sem aldrei varð raskað á hverju sem gekk? Það var ekki
harðlyndið, sem sumum er gefið og hefur oft vel dugað, þar sem mannkostir
hafa staðið að baki. Það vitum við öll, að fáa gat viðkvæmari en hann. Níð-
ingsháttur og heimska hvers konar, kúgun og löðurmennska fór um sál hans
eins og sandpappír væri urgað í opna kviku. En það var honum ein æðsta
skylda síns lífs að aga sig, svo að engir fordómar fengju á honum fangstað,
vega allt og mæla af óhagganlegri sannleiksást og hafa í hverjum hlut það er
sannast reyndist. Ég efast um, að Þórbergur hafi sett nokkurt það orð á
bókfell, sem ekki fylgdi heill hugur að lokinni grandgæfri íhugun.
Og þegar við stöndum nú frammi fyrir fortjaldinu, sem fallið hefur að
baki Þórbergi vini okkar við þröskuld astralheimanna, þá leyfum við okkur
að mæla nokkur orð til Alvaldsins, sem gefur og tekur og hvers nafn sé veg-
samað. Okkur er ljúft að flytja þakkir fyrir að hafa fengið að njóta sam-
vista við þennan gáfaða og sanna mann. Og okkur langar um leið að minna
á það, hvílík lífsnauðsyn okkur er það nú á þessum erfiðu tímum að eiga
meðal okkar jafn sanna sendiboða sannleika og réttlætis, jafnaðar og heið-
132