Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Blaðsíða 80

Tímarit Máls og menningar
aði og skurðgoðum þeirra Efesusbúa. - En er stundir liðu skipuðu myndir æ
stærra rúm í helgisiðum og skreytingum kirkjuhúsanna. Ýmsir siðir frá for-
kristilegri tíð, eins og knéfall, kertaljós, reykelsi, sem frumherjar trúarinnar
hefðu án efa litið hornauga, voru teknir upp í helgisiði kirkjunnar, ásamt
myndunum. Myndirnar hafa oft verið taldar arfur frá egypzkum grafar- eða
múmíumyndum. Oneitanlega er margt í íkónamyndunum, sem minnir á hinar
egypzku myndir frá fyrstu og annarri öld okkar tímatals. Minning hinna látnu
skyldi lifa í þessum myndum, er þeir væru gengnir af heimi hér, dánarmynd-
irnar skyldu verða brú milli vina og veraldar lifenda og dauðra, þessa heims
og annars. Hinir látnu voru málaðir í blóma lífsins, ungir og fagrir, geisl-
andi af lífsorku, augun voru stór og opin, þannig skyldu eftirlifendurnir
minnast hinna dánu, í myndunum skyldu þeir lifa og sigrast á gleymsku og
dauða. Hinir elzlu kristnu íkónar og mósaík eða tíglamyndir Austurkirkj-
unnar a. m. k. byggðu á þessari egypzku myndhefð. Dýrlingarnir sem þar eru
uppteiknaðir horfast í augu við skoðandann eins og þeir vilji taka hann tali,
eigi við hann brýnt erindi og alla sína kristnu bræður. Þótt 16 aldir skilji
liina rússnesku íkóna og hinar egypzku grafarmyndir, þótt hinar fyrrnefndu
séu málaðar norður í Novgorod en þær síðarnefndu í pálmalundum Nílar-
dalsins, er svipmólið hið sama, óslitin eldforn sameiginleg hefð býr að baki
beggja, að baki öllum þessum myndum býr sú sannfæring og vissa, að í
listinni hafi maðurinn eignazt það vopn, sem lyfti honum yfir mannlegar
takmarkanir, gleymsku og dauða. Raunar er margt sem skilur milli hinna
egypzku grafarmynda og rússnesku íkónanna, enda væri annað óhugsandi,
t. d. er andlitsfall íkónans annað. Allt sem benti til nautna og munúðar var
máð burt, þannig var munnurinn ekki lostafullur heldur gerður sem minnstur,
nefið þunnt og langt (eins og á myndum Modiglianis). Hið andlega eðli
mannsins skyldi opinberað í íkónanum. Svipur augnanna var einnig orðinn
annar. Þau geymdu ekki lengur söknuð og þrá þess manns, sem ófús skilst
við þetta hverfula líf munaðar og unaðssemda, heldur skín úr þeim hátignar-
leg ró hins upphafna dýrlings, sem heill hefur náð ströndu á landi ódauðleik-
ans. Dýrlingarnir á íkónunum skyldu flytja þeim er eftir lifðu þennan boð-
skap; boðskapinn um þann frið sem mannlegum skilningi er ofvaxinn, en
öllum þó fyrirbúinn, er vilja feta í fótspor hinna heilögu. íkóninn skyldi
verða skuggsjá hins komanda lífs, Ríkis Guðs, sem opinberast myndi í fyll-
ing tímans. Ikóninn sýndi sigurvegarann, dýrlinginn sem opinberaði í ásjónu
sinni þá staðreynd, að maðurinn er þess ekki ómegnugur að eignast hlutdeild
í óforgengileikanum, hinu guðlega lífi. Þegar hinir trúuðu horfast í augu
206