Tímarit Máls og menningar - 01.12.1974, Side 131

svart og hvítt - og Skúli var upphafinn
sem dýrlingur og píslarvottur í augum
sinna manna. Þar fannst enginn milliveg-
ur. I báðum herbúðum ríkti hatur og lieift
á andstæðingnuni, ást og blind tignun á
foringjanum.
Jóni Guðnasyni liefur sannarlega verið
vandi á höndum að vinna úr þessum efni-
viði vandað sagnfræðilegt verk. Hann ger-
ir grein fyrir vinnuhrögðum sínum í eftir-
mála við fyrra bindi á þessa leið:
„Bjóst ég við að geta gert ævi Skúla
sæmileg skil í einni bók meðalstórri og
taldi það að öllu leyti heppilegast, því að
ég var þeirrar skoðunar, og er enn, að ís-
lenzk ævisagnaritun sé haldin ofhleðslu,
og ekki svo gagnorð sem skyldi.“ En „mér
fór þó svo, að falla í þá gryfju, er forðast
har, því að hér birtist, og í löngu rnáli, að-
eins helftin af ævisögu Skúla. Það sem
raskaði ásetningi mínum var Skúlamálið.“
Varðandi það voru þau kynstur af gögn-
um - sumum óbirtum - að vart var um
annað að ræða, en að gera úr því sæmilega
aðgengilegan útdrátt, þó svo það lengdi
ritið verulega. Tel ég þó að Jóni hafi tek-
izt mjög vel að gera þvi máli viðhlítandi
skil, og skiptir það sköpum um gildi verks-
ins, svo afdrifaríkt, sem það mál varð um
allan feril Skúla.
Hins vegar hlaut þessi efnisskipting að
raska hlutföllum í verkinu meir en æski-
legt er, en vandséð er, að þessu hefði mátt
haga á annan veg, svo að betur færi.
Með þessu móti fjallar fyrra hindið um
æsku, uppvaxtar- og námsár Skúla og
fyrstu árin á ísafirði á 140 bls. Skúlamál-
ið tekur svo 300 bls., en viðbætir, heimild-
ir og mannanafnaregistur 20 bls. I síðara
bindinu er svo fjallað um stjórnmálaferil
Skúla frá heimkomu frá Höfn og þar til
yfirlýkur.
Mér finnst þeir einir gallar á þessu
verki, sem leiða af hinu knappa formi,
Umsagnir um bœkur
sem höíundur hefur sett sér. T. d. finnst
mér á skorta ítarlegri lýsingu á því félags-
lega umhverfi, sem Skúli lendir í við kom-
una til fsafjarðar, en það verður að teljast
hafa ráðizt af tilviljunum, svo sem oftast
er með slíkar emhættisveitingar. Enda þótt
Skúli hefði áreiðanlega orðið frjálslyndur
og framfarasinnaður hvar sem hann hefði
verið búsettur á landinu, er hitt víst, að á
Isafirði fengu hugmyndir hans frjórri
jarðveg en annars staðar var að finna á
þessum tíma, og að þetta umhverfi mótaði
birtingarform þeirra hugmynda með sín-
mn sérstaka hætti. Þetta hefur Magnús
Stephensen landshöfðingi fundið á sér,
þegar hann vildi koma Skúla í Rangár-
vallasýslu. Þar hefði hann ekki fundið
hljómgrunn á þessum tíma. E. t. v. skýrir
þetta líka að nokkru, að Skúli, einn Vel-
vakenda, heldur tryggð við æskuhugsjónir
sínar og berst fyrir þeim ótrauður til ævi-
loka.
Einnig liefði ég kosið nánari fræðslu
um stórveldið Asgeirsverzlun. Mér finnst
það villandi á þessum tíma að kalla hana
„erlenda selstöðuverzlun“ (I bls. 94),
enda þótt Ásgeir yngri hefði jafnan vetur-
setu í Kaupmannahöfn og þangað færi
eitthvað af gróðanum. Ásgeirsverzlun var
lengi fram eftir 19. öldinni merkilegt
framfaraafl, enda Ásgeir eldri meðal öfl-
ugustu stuðningsmanna Jóns forseta. Saga
hennar er enn óskráð og bíður eftir glögg-
um ritara með díalektískan skilning á því,
hvernig það, scm til framfara og heilla
horfir á ákveðnu tímaskeiði, umhverfist í
andstæðu sína og verður afturhaldshreið-
ur.
Enn finnst mér á skorta athugun á hin-
um margvíslegu umsvifum Skúla sem
kaupfélagsstjóra, kaupmanns, útgerðar-
manns og bókaútgefanda. Að vísu er gefið
fróðlegt yfirlit yfir eignir hans (I. hls.
134) árið 1900, og sýna þær að honum
17 TMM
257