Skírnir - 01.01.1963, Side 197

Skírnir
Ritfregnir
183
alder, kan man ikke undga at blive dybt forvirret" — enda fylgir hann
að mestu leyti röð kvæðanna í Codex regius í greinargerð sinni fyrir þeim.
Jón Helgason forðast eins og heitan eldinn að láta uppi eigin skoðanir á
aldri einstakra kvæða. Hann brýnir til svo mikillar varfærni, að manni
fallast allt að því hendur. Af orðalagslikingum með kvæðunum hafa
menn dregið óspart ályktanir um aldur þeirra, en jafnvel þessi rök eru
ekki einhlít og geta leitt menn á villigötur. Or því að kvæðin hafa geymzt
í minni manna, má gera ráð fyrir alls konar breytingum, viðbótum, úr-
fellingum, endursköpun. Það er ekkert þvi til fyrirstöðu, að gamalt kvæði
kunni að hafa innskot frá yngra kvæði eða orðalagslíkingin stafi frá
óþekktri þriðju heimild. M. ö. o. er erfiðleikum bundið að greina sundur
vísvitandi lán og rugling í geymd kvæðanna. Ég nefni þetta aðeins sem
dæmi til að sýna, við hvaða erfiðleika er að etja. Orslitarök skortir, en
til eru líkindarök, sem fræðimenn meta misjafnlega. Ösætti visindamanna
sést berlega af tímasetningu einstakra kvæða. Rigsþula er sögð frá 900
(Finnur Jónsson), miðbiki 13. aldar (K. von See) eða 13. öld (A. Heusler);
Þrymskviða frá 900 (Finnur Jónsson), 12. eða 13. öld (Jan de Vries) ell-
egar 13. öld (Paul Herrmann).
Einari eru þessi vandkvæði ljós og ræðir þau vel og skilmerkilega. Eins
og hann víkur orðum að, þá verður þróunarferill Eddukvæða hvorki
skýrður né skilinn, nema menn viti aldur þeirra. Af þeim sökum leggur
hann svo mikla áherzlu á tímasetninguna. Auðvitað siglir hann fram hjá
því blindskeri að skorða aldur kvæða við ákveðinn áratug eða svo. Tima-
setning hans er fyrst og fremst afstæð, en ekki alger. Þess má geta, að
hann er á öndverðum meiði við þá nútímafræðimenn, sem vilja telja
sum goðakvæðin mjög ung, talar hann um, að þar gæti dingulhreyfingar.
Sem dæmi má nefna, að hann hyggur bæði Rigsþulu og Þrymskviðu úr
heiðni.
Ekki hefur Einar fundið nein ný aldursrök, sem hjálpa verulega. Þó
bregður hann oft fyrir sig athugunum H. Kuhns á gömlum forskeytum
eða forskeytaleifum (of-um). Reglan er sú, að því fleiri sem forskeytin
eru, því eldri ætla menn kvæðin vera að öllum jafnaði. Vafalaust er unnt
að hafa einhver not af þessu við aldursákvörðunina, en sitthvað dregur
úr gildi þess. Oddrúnargrátur, sem er að dómi Einars og annarra vísinda-
manna frá 11. eða 12. öld, hefur að tiltölu næst flest forskeyti allra Eddu-
kvæða eftir Þrymskviðu. Orðalagslíkingar gefa til kynna að ætlun Einars,
að Grímnismál séu eldri en Vafþrúðnismál, en Vafþrúðnismál hafa 21
forskeyti í 56 vísum, Grímnismál 12 forskeyti í 55 visum. Nefna má og,
að Atlakviða, þetta forna kvæði, hefur ekki nema 6 forskeyti í 44 erind-
um og Rígsþula 2 í 46 erindum. Af þessu mundi ég ætla, að hinn mikli
forskeytafjöldi i Þrymskviðu, 22 í 32 erindum, væri ekki þungvæg rök
til sönnunar á háum aldri kvæðisins.
Mér er ekki grunlaust um, að vart verði við nokkurt ofmat hjá höf-
undi á einstökum aldursrökum og hann gefi höggstað á sér með þessari