Skírnir - 01.04.2000, Page 28
22
ÁRMANN JAKOBSSON
SKÍRNIR
Mörður gígja situr uppi með skömmina. Áður hafði staða hans
verið slík „at engir þóttu lggligir dómar dœmðir, nema hann væri
við“ (5). Er Mörður forveri Njáls að því leyti.
Á heimleið kemur Hrútur við hjá Þjóstólfi nokkrum. Þar
leika veislusveinar þá Mörð og Hrút og rifja af óvitaskap upp sví-
virðingu beggja. Heimska þeirra afhjúpar hræsni samfélagsins
sem hlær að Hrúti á bak við hann. Við þetta „gerðisk hlátr mikill
af heimamgnnum" (29), hið dulda álit samfélagsins verður sýni-
legt. Það þolir Höskuldur, bróðir Hrúts, ekki. Hann bregst reið-
ur við og slær annan piltinn með sprota, þann sem lék Mörð og
nefndi hið forboðna umræðuefni, getuleysi Hrúts. Hrútur sýnir
hins vegar stillingu og gefur sveininum fingurgull. Þannig heldur
hann þeim hluta karlmennskunnar sem felst í visku og stillingu
og er ekki óverulegri hlutur hennar en kynorka eða vígfimi.2 Því
fæst þó ekki breytt að Hrútur og Mörður koma úr þessum leik
minni karlmenn. Báðir teljast ragir. Annar er ekki maður til að
serða konu sína, hinn hræðist bardaga.3
Atburðarásin er þversagnakennd. Feiknarlegt fallískt tákn
veldur tapi karlmennsku. Irónían er meiri fyrir þá sök að Hrútur
glatar karlmennskunni fyrir álög konu, Gunnhildar konunga-
móður. í upphafi sögu er því lýst að Hrútur fer til Noregs og
gengur að ósk drottningar á fund hennar. Virðist hann ekki eiga
annarra kosta völ; annars muni hún reka hann úr landi. Hrúti
leyfist síðan að sitja í hásæti drottningar í veislu í steinhöll henn-
ar.4 í þeirri veislu hefur Gunnhildur frumkvæði að frekari kynn-
um:
Ok um kveldit mælti hon: „Þú skalt liggja í lopti hjá mér í nótt, ok vit
tvau saman.“ „Þér skuluð slíku ráða,“ sagði hann. (15)
2 Visku og stillingu Hrúts er við brugðið í Njálssögu (6, 13, 14, 26).
3 Hugleysi og getuleysi getur hvort tveggja talist ergi. Nánar er fjallað um það í:
Meulengracht Sorensen 1980: 22 o.v. Orðið ergi er notað um vergirni kvenna,
galdur og seið en fyrst og fremst um kvenlega hegðun karla; sér í lagi það að
vera „óvirki" aðilinn í samförum.
4 Hásæti og sætaskipun almennt eru raunar höfuðatriði í Njálssögu og ekki síst í
samskiptum karla og kvenna. Er það efni í aðra athugun.