Skírnir - 01.04.2000, Page 43

SKÍRNIR
EKKI KOSTA MUNUR
37
Hárfín írónía í garð karlmennskunnar er lykilatriði í túlkun
aðalpersóna hennar. Ættfaðirinn Njáll er kvenlegur í útliti. Ridd-
arinn Gunnar er undir stöðugu ámæli vegna Njáls og sakaður um
grát af Skammkeli (135). Skarphéðinn hefur ekki samfélagsstöðu
frjáls höfðingja. Þetta merkir ekki að túlka beri Njálu sem ádeilu
á þessa menn sem allir sanna ágæti sitt í verkum sínum og enn
síður að Njála sé skopstæling á hetjusögu. Það eru skilgreining-
arnar á karlmennsku sem eru dregnar í efa.
Njála er ekki „karlasaga“ í þeim skilningi að hún upphefji
hugsunarlaust hefðbundnar goðsagnir um karla. Þvert á móti er
sýnt að jafnvel mestu hetjur þola illa samanburð við þær
goðsagnir. Sem saga Gunnars og Njáls rís sagan hæst þegar
Gunnar, holdgervingur riddaramennskunnar, neitar að halda
áfram stríði milli bæja og hafnar bótum fyrir Sigmund. I það
skipti vegur Bolli ekki Kjartan. Þó að Njáll fái hann síðar til að
þiggja bætur, samfélagsins vegna, lýkur skiptum þeirra með sigri
vináttunnar á sæmdarhugsjónum karlveldisins.
Fall Gunnars er ekki harmleikur sögunnar þar sem skilnaður
þeirra Njáls er góður. Það er forleikur að harmleiknum sem hefst
þegar Njáll tekur í fóstur dreng sem hann ann meir en sonum sín-
um og á augljóslega að koma í stað Gunnars. Sá harmleikur snýst
um samband Njáls og Skarphéðins.45 Það er við hæfi að þeir eigi
báðir þátt í að tendra bálið sem af honum hlýst.
6. Brúbur Svínfellsáss
Brennu-Njálssaga snýst um skort á karlmennsku og raunar
einnig um skort á kvenleik. I sögunni sem er kennd við Njál er
skeggleysi hans táknmynd fyrir manneskjuna sem nær ekki að
vera sú kynvera sem samfélagið gerir kröfu um.
Njáluhöfundur talar þó varlega. Kynferði var vandmeðfarið
mál á 13. öld eins og sést á lagaákvæðum og viðurlögum gegn
ásökunum um ergi.46 Ofughneigðin er gefin í skyn í öllu eðli og
samskiptum Gunnars og Njáls en brýst aldrei fram. Þess í stað
45 Á þetta hafa ýmsir bent, m.a. Kristján Jóhann Jónsson 1998: 48-49 o.v.
46 Sjá Meulengracht Sorensen 1980: 16-39; Gade 1986.