Skírnir - 01.04.2000, Page 63

SKÍRNIR STURLUNGA, GOÐAVELDIÐ OG SVERÐIN TVÖ
57
Ekki létu menn skírast af þeira orðum í Vestfirðingafjórðungi, svá at
menn viti þat, en í Norðlendingafjórðungi höfnuðu margir menn blótum
ok brutu skurðgoð sín, en sumir vildu eigi gjalda hoftolla.17
Auk skattheimtu virðast goðar hafa haft tekjur af því að reka mál
og setja niður deilur.18 En þótt goðar hafi haft tekjur af lægra
settum guldu þeir engum skatt. Það var enginn höfðingi þeim
æðri og eins og rakið hefur verið þurftu þeir ekki að hlýða öðrum
lögum en þeim sem talin voru forn sannindi eða þeir höfðu sjálfir
samþykkt.
Samfélagið sem lýst er í sögunum er að nokkru leyti fegruð
mynd af höfðingjaveldi 12. og 13. aldar sem lýst er í Sturlungu.
Sögurnar lýsa lagskiptu samfélagi þar sem goðarnir eru æðstir en
allir frjálsir menn njóta verndar af lögunum og samskipti þeirra
einkennast af því að þeir koma fram hver við annan sem jafningj-
ar. Vald goða yfir bændum byggist til dæmis á einhvers konar
samkomulagi, bændur gátu valið sér goða. I heimi sagnanna er
stéttaskiptingin líka nokkuð sveigjanleg því að vald goðanna er
eign sem gengið getur kaupum og sölum og betri bændur eiga
þess stundum kost að eignast goðorð. Á Sturlungaöld er stétta-
skipting í fastari skorðum og synir óbreyttra bænda geta ekki
orðið goðar.19
Tíund og kirkjugoðar
Þegar Islendingar gengu Noregskonungi á hönd á 7. áratug 13.
aldar hafði þorri bænda borgað skatta kynslóð fram af kynslóð
eða að minnsta kosti síðan tíund var lögtekin í biskupstíð Gissur-
ar Isleifssonar árið 1096 eða 1097. Þessi skattur skiptist milli bisk-
upsstóla, kirkna, presta og þurfamanna. Goðarnir (og einstaka
stórbóndi) fengu stærstan hluta skattsins því að þeir áttu kirkju-
staðina, önnuðust í mörgum tilvikum þurfamenn og höfðu presta
sem vinnumenn, og guldu þeim trúlega aðeins lítinn hluta
preststíundarinnar. Sennilega hafa goðarnir annast helgihald í
17 Kristni saga 1953:248. í Vápnfirðinga sögu (1953:29) er þó gefið í skyn að
menn hafi munað lítið um að gjalda hoftoll.
18 Um þetta hefur Jesse L. Byock fjallað. Sjá Byock 1988, 5., 8. og 9. kafla.
19 Sjá Jón Viðar Sigurðsson 1993:281-282.