Skírnir - 01.04.2000, Qupperneq 110

104
MAGNÚS ÞÓR ÞORBERGSSON
SKÍRNIR
í rauninni endurómar í þessum orðum draumsýn Indriða Ein-
arssonar, eins og henni var lýst hér á undan. Þjóðleikhúsið á fyrst
og fremst að stuðla að því að efla leikritun sem bókmenntagrein.
Eins og Indriði leggur Vilhjálmur ennfremur mikla áherslu á mik-
ilvægi tungunnar, því á eftir eflingu bókmenntanna á leikhúsið að
hafa fagran flutning málsins að leiðarljósi. A sviði Þjóðleikhússins
skal hinu talaða máli fundið fagurt form. Þetta er í raun kjarni
allrar þeirrar umræðu um Þjóðleikhúsið sem spratt upp í kring-
um opnun þess í apríl 1950. I hátíðarræðu Guðlaugs Rósinkranz
við vígslu hússins er þessi afstaða orðin augljós, þar sem hann
beinir máli sínu til leikskáldanna:
Um viðfangsefnin kemur svo til kasta rithöfundanna, því hvað er leikhús
án góðra leikrita? Til verkefna Þjóðleikhússins verður í aðalatriðum að
gera þær kröfur, að flutningur þeirra sé listrænn, að leikritin hafi bók-
menntalegt eða listrænt gildi, eigi erindi til áheyrendanna og séu í því
formi að þau nái til almennings.30
Þetta er vissulega mjög almennt orðað hjá Guðlaugi. Leikritin
skulu hafa bókmenntalegt eða listrænt gildi og vera flutt á list-
rænan hátt. Hvað það er sem skilja má sem listrænan flutning er
hvergi að finna í máli Guðlaugs. Einu skilyrðin fyrir verkefnavali
leikhússins er bókmenntalegt (eða listrænt) gildi, sem hlýtur að
gefa stjórn leikhússins býsna frjálsar hendur, því hvað á að miða
við þegar bókmenntalegt gildi er metið? I raun getur svo til hvaða
leikverk sem er fallið undir þessa skilgreiningu, sérstaklega þegar
það á að höfða til almennings; þá er ljóst að verk sem teljast hafa
„minna“ bókmenntalegt gildi eiga einnig góða möguleika.
En það athyglisverðasta við þennan stutta kafla úr ræðu Þjóð-
leikhússtjóra við þetta hátíðlega tækifæri er eitt lítið orð: áheyr-
endur. Hinn sjónræni þáttur leikhússins er víðs fjarri.31 Greini-
30 Guðlaugur Rósinkranz 1950:10.
31 íslenskt mál leyfir að vissu leyti þessa undarlegu þversögn. I málum skyldum
íslenskunni er orðið yfir leikhús iðulega afbrigði af „teater“, sem leitt er af
gríska orðinu „þeatron“ af „þeaomai“, „að horfa á“. Orðið „teater“ leyfir því
augljóslega ekki aðra eins útilokun sjónarinnar í umræðu um leikhús og hér á
sér stað.