Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2014, Side 62

61
blöð eins og Heimskringla birtu brot úr bréfum undir yfirskriftinni „Bréf
frá hermanni“ með það fyrir augum að skýra frá aðstæðum hermanna sem
áttu rætur sínar að rekja til Íslands.5 Ritstjórn Heimskringlu studdi þátt-
töku Íslendinga og íslenskra Kanadamanna í styrjöldinni og því var birt-
ingu textabrotanna einkum ætlað að efla stuðning við þátttökuna í stríðinu
meðal íslenskra innflytjenda.
Sendibréf vesturfaranna voru vitaskuld ekki aðgengileg til rannsókna
framan af, auk þess sem það kann að vera tilviljunarkennt hvernig pers-
ónulegar heimildir berast skjala- og handritasöfnum til varðveislu. Segja
má að fyrsta skipulagða útgáfa á sendibréfum íslensks vesturfara hafi verið
fjögurra binda verkið Bréf og ritgerðir eftir Stephan G. Stephansson á árun-
um 1938–1948. Markmið útgáfunnar var ekki aðeins að kynna manninn
í hversdagslegu lífi heldur voru bréfin álitin þjóðareign Íslendinga, eða
eins og Þorkell Jóhannesson sagnfræðingur, síðar prófessor og háskóla-
rektor, komst að orði: „Það er trú mín, að í þessum algerlega sjálfmennt-
aða íslenzka bónda hafi beztu mannkostir og gáfur kynstofns vors birzt
[…]. Ágætasti maður hverrar þjóðar verður sá talinn, sem með starfi sínu,
lífi sínu öllu, skapar þjóð sinni fyrirmynd […]. Verk og saga slíkra manna
eru fyrirheit gefin íslenzkri þjóð. Allt sem þá varðar er dýrmæt þjóðar-
eign“.6
Þessar áherslur eru í takt við sagnaritun um Íslendinga í Vesturheimi
á fyrri hluta 20. aldar. Íslenskir vesturfarar hófu að vissu leyti að rita sögu
sína sjálfir á seinni hluta 19. aldar, en í byrjun þeirrar tuttugustu var sagna-
ritun þeirra sveipuð þjóðernislegum dýrðarljóma sem varpað var á hetjur
og frumkvöðla vesturfaranna. Þeir hafi með eljusemi, dugnaði og dreng-
skap sigrast á erfiðleikum fyrstu áranna og orðið velmegandi borgarar í
nýja landinu. Þessi tegund sagnaritunar hefur verið kölluð „fílíópíetísk“
sem þýða mætti sem forfeðradýrkandi og einkennist af því að höfundar,
sem gjarnan voru afkomendur innflytjendanna, rita lofgjörðir um forfeð-
ur sína.7 Þarna komum við að tveimur megineinkennum eldri sagnarit-
unar um Íslendinga í Vesturheimi. Hið fyrra er að sagan birtist okkur sem
5 Sjá t.d. „Bréf frá hermanni“, Heimskringla 30. mars 1916, bls. 1, og „Bréf frá
hermanni“, Heimskringla 16. nóvember 1916, bls. 5.
6 Þorkell Jóhannesson, „Formáli“, Stephan G. Stephansson, Bréf og ritgerðir, 1. bindi,
Reykjavík: Hið íslenzka þjóðvinafélag, 1938, bls. iii–iv, hér bls. iv.
7 Vilhelm Vilhelmsson, „,Allt skal frjálst, allt skal jafnt‘. Um hugmyndaheim og
félagsskap róttæklinga meðal Íslendinga í Vesturheimi 1890–1911“, meistaraprófs-
ritgerð í sagnfræði frá Háskóla Íslands, 2011, bls. 9.
„RIFFILLINN ER HINN BESTI VINUR HERMANNSINS“