Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2014, Blaðsíða 131
130
tíkurinnar til Þýskalands: áhugann á öllu sem germanskt var og uppreisn-
ina gegn erlendri menningaráþján. Um leið hafi þjóðfrelsisandinn vaknað.
Síðan ber Paul saman hvernig þjóðerniseldurinn hafi leikið Þjóðverja en
gagnast Íslendingum vegna þess að þeir hafi kunnað að fara með hann og
notað til að öðlast sjálfstæði. En Þjóðverjar hafi misst tök á honum og eld-
urinn orðið að báli sem hafi valdið ómældri eyðileggingu.
Fram að þessu hefur ræðan raunar einkennst af söguskoðun rómantík-
urinnar – um forna gullöld, niðurlægingarskeið og síðan endurreisn fornr-
ar frægðar – sem íslenskir menntamenn skópu á 19. öld og varð viðtekin
sagnfræði á fyrrihluta 20. aldar.39 Þar er líka fjallað um þau afrek Íslendinga
að koma á fót lýðveldi á miðöldum og skapa einstakar bókmenntir án
erlendra fyrirmynda. Þessi atriði voru orðin fastur liður í íslensku þjóð-
ernisgoðsögninni.40 Líklega hefur Paul fengið þessi atriði ræðu sinnar úr
íslensku söguyfirliti á ensku eða alfræðibók því að hann var bókaormur en
ekki læs á íslensku.41 Þar sem ræðan var flutt yfir Vestur-Íslendingum vekur
það nokkra furðu að hann nefni ekki þriðja atriðið sem oftast var talið með
þegar íslensk miðaldamenning var mærð, sjálfa landafundina sem Vestur-
Íslendingar voru auðvitað hreyknir af.42 Þetta gæti þó stafað af tillitsemi við
fólk af norskum ættum sem hafði verið Íslendingafélaginu Vísi innanhand-
ar um samkomustað en Norðmenn höfðu lengi eignað sér Leif Eiríksson
og safnað fyrir styttum af honum, m.a. í Chicago.43 Þar með er ekki tekinn
upp í ræðunni sá þráður sem tengdi heima-Íslendingana og afkomendur
vesturfaranna. Ísland er fjarst í eilífðar útsæ í ræðu Pauls, hugmynd sem
ekki fellur skuggi á.
39 Sjá Sigríður Matthíasdóttir, „Þjóðerni og karlmennska á Íslandi við upphaf 20.
aldar“, Þjóðerni í þúsund ár?, bls. 120; sbr. Anthony D. Smith, Myths and Memories
of the Nation, oxford: oxford University Press, 1999, bls. 62–70.
40 Sigurður Nordal, Íslenzk menning 1, Reykjavík: Mál og menning, 1942. Sjá enn-
fremur Guðmundur Hálfdanarason, „Goðsagnir íslenskrar sjálfstæðisbaráttu“,
Þriðja íslenska söguþingið 18.–21. maí 2006. Ráðstefnurit, ritstj. Benedikt Eyþórsson
og Hrafnkell Lárusson, Reykjavík: Aðstandendur Þriðja íslenska söguþingsins,
2007, bls. 407–419.
41 Jón Halldórsson, Atriði ævi minnar, bls. 147.
42 Kirsten Wolf, „The Recovery of Vínland in Western Icelandic Literature“, App-
roaches to Vínland, ritstj. Andrew Wawn og Þórunn Sigurðardóttir, Reykjavík:
Stofnun Sigurðar Nordals, 2001, bls. 207–219.
43 Úlfar Bragason, „Rasmus B. Anderson and Vinland. Mythbreaking and Mythmak-
ing“, News from the Other Worlds. Studies in Nordic Folklore, Mythology and Culture,
ritstj. Merrill Kaplan og Timothy R. Tangerlini, Berkeley: North Pinehurst Press,
2012, bls. 134–153.
úLfAR BRAGAson