Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.01.2014, Blaðsíða 67

66
Í öðru lagi liggja fræðileg vandamál bréfanna í hugmyndafræði og hug-
takanotkun, þ.e.a.s. í þeim viðfangsefnum sem verið er að rannsaka með
lestri heimildanna. Hvers konar vitnisburði er verið að leita að og hversu
áreiðanlegur getur hann verið? Hér í þessari grein liggur hugtakið sjálfs-
mynd undir. Ef sendibréf bera vitni um sjálfsvitund bréfritara eins og hún
breytist í takt við tíma og umhverfi og ef heimildirnar geta verið eins
brotakenndar og raun ber vitni – að það vanti bréf yfir langan tíma, ekki
séu til svarbréf frá viðtakanda eða bréf til annarra einstaklinga frá sama
bréfritara – hvernig er þá hægt að komast að raunverulegri sjálfsmynd þess
sem skrifar? og þó að búið væri við þá kosti að allar heimildir væru til taks,
hvernig væri þá hægt að fullyrða að ein sjálfsmynd væri réttari en önnur?
Hér er auðvitað mikilvægt að staldra við og velta fyrir sér hugtakinu
„sjálfsmynd“ og hvað það felur í sér. „Sjálfsmynd“ vísar hér til þess sem
heitir á ensku identity. Allir einstaklingar hafa einhvers konar sjálfsmynd –
og í raun sjálfsmyndir – og engin sjálfsmynd mótast í tómarúmi. Þær mót-
ast ávallt í tengslum við hina (e. others), jafnvel þótt þeir séu ekki á staðnum.
Í megindráttum vísar hugtakið sjálfsmynd til persónunnar sem einstak-
lings, sögu hans og reynslu en um leið sem félagsveru, sem þá er hluti af
samfélagi og skipar þar ákveðinn sess.26 Með öðrum orðum má segja að
sjálfsmynd sé „kenning manneskjunnar um það hvernig hún er og geymir
alla þá vitneskju, viðhorf og tilfinningar sem hún ber til sjálfrar sín“.27 Þó
að sjálfsmynd einstaklings sé kenning um hvernig hann er, snýst sjálfs-
myndasköpun einkum um það hver hann vill verða. Sjálfsmyndasköpun er
síbreytilegt ferli sem tekur aldrei enda og nær aldrei fullkomnu jafnvægi.28
Á tímum óvissu skapast efi um sjálfsmyndir, sem krefst þess að fólk endur-
hugsi og endurskapi þær. Félagsfræðingurinn Zygmunt Bauman lýsir því
á þann hátt að einstaklingar hugsi um sjálfsmyndir sínar þegar ekki sé
víst hvaða stöðu eða samfélagi þeir tilheyri. Þegar óljóst sé hvar staðsetja
eigi sig innan um fjölbreytt atferli og venjur og ekki sé öruggt að aðrir í
kring muni samþykkja þá staðsetningu, gefi sjálfsmynd fólki færi á að forð-
ast slíka óvissu.29 Hugmyndir um sjálfsmyndir eru því sprottnar upp úr
26 Elsa Sigríður Jónsdóttir, „Sjálfsmynd í fjölmenningarsamfélagi“, Fjölmenning á
Íslandi, ritstj. Hanna Ragnarsdóttir, Elsa Sigríður Jónsdóttir og Magnús Þorkell
Bernharðsson, Reykjavík: Háskólaútgáfan, 2007, bls. 77–98, hér bls. 78.
27 Elsa Sigríður Jónsdóttir, „Sjálfsmynd í fjölmenningarsamfélagi“, bls. 78–79.
28 Stuart Hall, „Who Needs ,Identity‘?“, Questions of Cultural Identity, ritstj. Stuart
Hall og Paul du Gay, London: Sage Publications, 1996, bls. 1–17, hér bls. 4.
29 Zygmunt Bauman, „From Pilgrim to Tourist – or a Short History of Identity“,
Questions of Cultural Identity, bls. 18–36, hér bls. 19.
óLAfuR ARnAR svEinsson