Jón á Bægisá - 01.12.2010, Síða 18

Friedrich Schleiermacher - Martin Ringmar
verkið kemur honum fyrir sjónir. Einmitt þessum áhrifum er þýðingunni
skylt að skila lesanda sínum, annars er hætta á að hann fari á mis við
mikinn hluta þess sem höfundurinn ætlaði honum. En hvernig verður
þessu náð? Jafnvel í smáatriðum er ljóst að nýtt orð í frummálinu á sér oft
bezta samsvörun í gömlu og grónu orði í máli voru, þannig að þýðandinn,
ef hann ætlar sér að sýna frumleika verksins, verður að setja eitthvað
framandi í stað þess og ratar þar með inn á svið endursköpunar! Hversu
oft, og það þótt nýtt samsvari nýju, finnur þýðandinn ekki að það orð sem
samkvæmt samsetningu og uppruna kemur næst frumtextanum, nær ekki
merkingunni á sem öruggastan hátt, og honum er þá eigi annarra kosta
völ en að treysta á aðra endurhljóma, ef hann vill skila eðlilegu samhengi
óbrengluðu! Hann verður að láta huggast við það, að hann geti bætt þetta
upp á öðrum stöðum, þar sem höfundurinn notar gamalkunn orð, þannig
að hann í heild nái því sem eigi verður í hverju tilfelli náð.
En sé tekið tillit til heildarverks meistara, til orðmyndunar hans í sam-
hengi, til notkunar hans á skyldum orðum og orðstofnum í fjölda rita sem
tengd eru sín á milli, hvernig getur þá þýðandinn verið hér vongóður um
útkomuna þegar hugtakakerfið er allt öðruvísi í máli hans en í frummál-
inu, og orðstofnarnir, í stað þess að samsvarast merkingarlega, skarast á
annarlegan hátt? Það er því útilokað að málnotkun þýðanda einkennist
af sams konar innra samhengi og notkun höfundar. Hér verður hann þess
vegna að láta sér nægja að ná í smáatriðum því sem eigi verður náð í heild.
Hann má því vænta þess að lesendur hans hugsi til annarra bóka við lest-
urinn í minni mæli en lesendur frumtextans, og meti hvert rit fyrir sig; já,
hann má jafnvel vænta lofs frá þeim ef honum tekst að gæta samræmis inn-
an einstakra rita (eða jafnvel innan hluta rits) fyrir mikilvægstu fyrirbærin,
þannig að eitt orð fái ekki fjöldann allan af mismunandi samsvörunum,
eða að fastur skyldleiki orðatiltækja í frummálinu verði ekki að fjölskrúð-
ugu misræmi í þýðingunni.
Þessara erfiðleika gætir einna mest á sviði vísinda; annarra verður vart
á sviði ljóðlistar og einnig listræns prósa, en þar gegnir tónrænn þáttur
málsins, eins og hann birtist í tónfalli og hrynjandi, sérstöku og mikilvægu
hlutverki. Það finnur hver og einn hvernig hinn göfgasti andi og hinir
hæstu töfrar í fullkomnustu listaverkum hverfa, ef horft er framhjá þessum
þáttum ellegar þeim er eytt. Öllu því sem glöggum lesanda frumtextans
finnst í þessu sambandi vera einstætt, af ásettu ráði gjört og áhrif hefir
á tón og hugblæ tilfinninganna eða úrslitum ræður fyrir látbragðslegan
eða músikalskan undirleik orðræðunnar, verður þýðandi vor að koma
til skila. En hversu oft — já, það er kraftaverki líkast að vér segjum ekki
„alltaf“ — lendir eigi hollustan við hrynjandina og tónfallið í óleysanlegri
togstreitu við hinn rökfræðilega og málfræðilega trúnað! Hversu örðugt er
16
á .íföayáá - Tímarit um þýðingar nr. 14 / 2010