Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 12

H j á l m a r S v e i n s s o n
12 TMM 2009 · 1
þykkt var 2002 og gilti til 2024. Þegar hún kom til framkvæmda reynd-
ist hún ekki hafa neitt með lífsgæði að gera; bætt almenningsrými, fram-
úrskarandi hönnun, félagslegan jöfnuð eða ábyrga umhverfistefnu. Í
framkvæmd varð hún frítt spil fyrir fjárfesta og byggingarverktaka.
Þar með er komið að öðru atriði: Oftrú á svokallaða fjárfesta. Ríkjandi
hugmyndafræði undanfarinna ára hefur verið sú að með hjálp markaðar-
ins hafi fjárfestar alltaf rétt fyrir sér. Hlutverk hins opinbera átti ekki að
felast í öðru en að skapa kjöraðstæður fyrir fjárfesta. Vandinn í Reykjavík
var sá að útþensla byggðarinnar hafði verið greidd niður með gatnagerð,
veitum og lögnum sem borgin sá um. Þétting byggðarinnar gat ekki haf-
ist fyrr en fjárfestar og verktakar sáu að þeir gætu haft eitthvað upp úr því
að byggja inni í miðri borg. Til að slíkt væri mögulegt þurfti að fara út í
viðamikið deiliskipulag, sem virðist hafa verið trassað árum saman, þar
sem ákveðnir reitir voru skilgreindir til uppbyggingar, aðrir til verndunar.
Það hleypti fjöri í markaðinn enda var miðborgin þá þegar komin í tísku.
Stórfelld uppkaup á lóðum hófust og mikil plön um uppbyggingu.
Aðferðin byggir á samvinnu hins opinbera og einkageirans þar sem
fjárfestar og verktakar sjá um fjármögnun og framkvæmdir en skipu-
lagsyfirvöld skapa aðstæður fyrir uppbyggingu með reglugerðum og
deiliskipulagi. Þetta er áreiðanlega skynsamlegt fyrirkomulag svo lengi
sem vandað er til verka og það haft að leiðarljósi sem ætti að vera mark-
mið þéttingarinnar: Aukin umhverfisgæði. Það hlýtur að vera hlutverk
skipulagsyfirvalda að sjá til þess að slík markmið séu virt. Reynslan
sýnir þó að það getur verið snúið því hagsmunir fjárfesta og bygging-
arfélaga, sem hafa kostað miklu til við uppkaup lóða og veðjað á mikinn
hagnað, eru miklir. Þrýstingur á stjórnvöld getur orðið gríðarlega mikill
og alþekkt að slíkar aðstæður geta leitt til spillingar þar sem hótunum
og mútum er beitt á víxl.
Hér er dæmi um hótun: Svokölluð Tívolí-lóð í Hveragerði gekk kaup-
um og sölum enda í miðri byggð og talin verðmæt. Og alltaf hækkaði
verðið. Byggingarfélag sem að lokum eignaðist lóðina, eftir að hafa greitt
fyrir hana himinhátt verð, setti fram tillögur um að byggja þar nokkur
átta hæða fjölbýlishús. dæmið var sett þannig upp að lóðin hefði verið
svo dýr að fjárfestingin gengi ekki nema leyfi fengist fyrir svo háum
húsum. Á móti kæmi að þau yrðu afar vönduð. Það var hins vegar yfir-
lýst stefna bæjarstjórnar að hámarkshæð húsa í Hveragerði skyldi vera
fjórar hæðir og að svo há hús ættu raunar að vera undantekning. Tals-
menn byggingarfélagsins sögðu þá við bæjarstjórann, Aldísi Hafsteins-
dóttur (Sjálfstæðisflokki), að þeir yrðu að fá að byggja 8 hæða hús, ann-
ars gengju lóðakaupin ekki upp. Og þá myndu þeir byggja nokkra fjög-
TMM_1_2009.indd 12 2/11/09 11:27:24 AM