Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 51

H a m l e t r e y k i r P r i n s : 101 R e y k j av í k á s í ð u o g t j a l d i
TMM 2009 · 1 51
velja þetta sem lokaatriði kvikmyndarinnar er Baltasar vísast að ýja að
takmörkuðum atvinnumöguleikum í Reykjavík, þótt atriðið eigi sér að
vísu þá stoð í textanum að á einum stað í sögu Hallgríms hittir Hlynur
stöðumælavörð. Þetta hugboð var staðfest við kynningu hans þegar
myndin var frumsýnd í Bretlandi og hann lét svo um mælt að hann ætti
þá ósk heitasta að 101 Reykjavík yrði farmiðinn sem gerði honum kleift
að flýja Reykjavík og komast inn á hið stærra svið heimskvikmyndalist-
arinnar. Í upphaflegri sögu Hallgríms reyndist einkar gagnlegt að tala
um Hamlet til að bregða ljósi á sjálfsmynd Íslendinga og þau menningar-
legu og bókmenntalegu öfl sem hafa mótað hana; í augum Baltasars
hefði umfjöllun um sjálfsmynd Íslendinga aftur á móti aðeins orðið til
þess að takmarka og spilla hugsanlegum móttökum og aðdráttarafli
kvikmyndar hans og því verður Hamlet að víkja. Enda er Hamlet í
reynd íslenskur. Þótt elsta gerð sögu hans sem varðveist hefur sé sú sem
Saxo Grammaticus, eða Saxi málspaki, skráði virðist hún vera upprunn-
in á Íslandi, eins og Israel Gollancz benti á í bók sinni Hamlet in Iceland
árið 1898 og síðari tíma fræðimenn hafa staðfest. William F. Hansen
heldur því fram í útgáfu sinni á Saxa „að réttmætt sé að álykta að sagan
sé ættuð úr íslenskri fremur en danskri hefð“ (3), ekki síst vegna þess að
„um það bil tveimur öldum fyrir Saxo … kallar íslenskt skáld sand „mjöl
Amlóða““ (5)1, en „amlóði er til í nútímaíslensku í merkingunni
„heimskingi, skussi““ (6). Í augum Hallgríms Helgasonar tilheyrir því
Hamlet arfleifð Íslendinga og kemur fram sem slíkur í frásögninni sem
er einkar markviss þótt reikul virðist á yfirborðinu, eins og hér verður
sýnt fram á, og lýsir framvindu og þróun Íslands ekki síður en aðalsögu-
hetjunnar; frá sjónarhóli Baltasars Kormáks er Hamlet á hinn bóginn
nátengdur landinu sem hann, Baltasar, vill fyrir alla muni flýja.
Í upphaflegri sögu Hallgríms er alveg frá byrjun gefið til kynna að hún
sé úrvinnsla á Hamlet. Bókin hefst á þessa leið:
Allavega. Ég reyni helst að vakna áður en fer að dimma. Til að fá smá birtu í dag-
inn, til að tékka mig inn, fá stimpil. Sólin er stimpilklukka. Án þess að maður sé
nokkuð í vinnu, hjá henni eða öðrum. Hey. Sólkerfi, tryggingakerfi.
Alltaf jafn erfitt að vakna. Það er einsog maður hafi verið kistaður í 400 ár og
þurfi að krafla sig upp í gegnum sex fet af mold. Á hverjum morgni. Það glittir í
birtu gegnum gardínurnar. Allt í einu finnst mér einsog tölustafirnir á útvarps-
klukkunni séu ártal. 1601. Ég vakna full snemma, á ekki að fæðast fyrr en eftir
tæp 400 ár. (11)
TMM_1_2009.indd 51 2/11/09 11:27:28 AM