Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 140

d ó m a r u m b æ k u r
140 TMM 2009 · 1
í minninu. Í prósa samnefndum röðinni fjallar sögumaður um minningar og
segist hafa ferðast með „hús í huganum í meira en þrjátíu ár, geymt innan um
öll árin þessi löngu sumarsíðdegi bernskunnar sem hanga ekki lengur saman í
minninu en flögra hvert inni í öðru.“2 Hann vitjar hússins í framhaldinu ann-
aðhvort í alvöru eða í hugskotinu og á vegi hans verða ýmis kennileiti sem
koma honum kunnuglega fyrir sjónir uns hann sér dreng sem situr á tröppum
hússins með hönd undir kinn og „[þ]að sem augu hans sjá er öllum hulið, en
það mun fylgja honum hvert sem hann fer og slípast eins og steinn í vasa.“
nýjasta prósaröð Óskars Árna Óskarssonar Skuggamyndir úr ferðalagi sver
sig í ætt við þær fyrri en hún er lengri og inn á milli frumsamina texta birtast
sendibréf, tilvitnanir í sagnaþætti, ljósmyndir og fleira. Prósarnir tengjast allir
örlögum einnar og sömu fjölskyldu og í viðtölum í tilefni af útkomu bókarinn-
ar dró Óskar Árni ekki dul á að um hans eigið skyldfólk væri að ræða og að
sögumaður verksins, sem í upphafi heldur í ferðalag bæði í tíma og rúmi, sé
hann sjálfur. Þessi ævisögulega tenging hefur ekki aðeins áhrif á þessa bók
heldur einnig fyrri bækur Óskars Árna því í Skuggamyndum á ferðalagi birtast
nokkrir prósar að nýju og þar sem þeir standa í röðum í bókunum þá hefur
breytt afstaða til eins prósa ósjálfrátt áhrif á afstöðu til hinna. „Skuggi af
snúru staur“ kemur manni t.a.m. öðruvísi fyrir sjónir eftir lestur nýju bókar-
innar og einhvern veginn rakið að lesa hann sem nokkurs konar lykiltexta að
því bókmenntaformi sem Óskar hefur tileinkað sér; prósarnir lýsa atburðum
sem hafa varðveist í minni sögumanns um langt skeið og þar hafa þeir slípast
og tekið á sig form líkt og steinar í vasa. Sú staðreynd að Óskar hefur gert
breytingar á sumum prósanna sýnir að þeir eru enn í mótun og hið breytta
samhengi sem þeir birtast í nú undirstrikar að minningar hanga ekki saman í
keðjum heldur röðum við þeim sífellt saman með nýjum hætti eftir því sem
tíminn líður og aðstæður okkar breytast.
Af lýsingum einum að dæma kann að virðast ótrúlegt að það lánist að búa
til bókmenntaverk úr þeim ólíku formum sem birtast í Skuggamyndum á
ferðalagi en það tekst og hefur raunar lítið með lán að gera. Verkið á sér langan
aðdraganda og Óskar Árni hefur með fjölmörgum styttri prósaröðum náð
tökum á aðferðum sem gera honum kleift að raða saman sjálfstæðum smáprós-
um þannig að lesendur sjái á milli þeirra tengsl. Í Skuggamyndum á ferðalagi
má hæglega greina framvindu í tíma leiti lesendur hennar auk þess sem ýmis
minni verða að kennileitum sem rata má eftir. En það sem mestu skiptir er
þægileg nærvera sögumannsins sem er aldrei ágengur en þó sínálægur og leið-
ir lesendur áfram án þess að þeir verði hans varir á löngum köflum.
Er einhver fótur fyrir þessu?
Fyrsti prósi bókarinnar nefnist „Borðið“ og hefst á lýsingu á borði Stefaníu föð-
urömmu sögumanns sem alltaf var dúkað á bernskuheimili hans á Bergstað-
arstræti. Undir dúknum var dökkbrúnn blettur sem setið hafði fastur eftir að
fóturinn var tekinn af Stefáni syni hennar á Siglufirði veturinn 1920. Bletturinn
TMM_1_2009.indd 140 2/11/09 11:27:33 AM