Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 84

Vi l m u n d u r G y l fa s o n
84 TMM 2009 · 1
eða þýsku, verða að standa reikningsskap gerða sinna fyrir þeim þjóðum og
stéttum sameinuðum sem þeir kúga í dag. Íslendingar: Hvað sem yfir dynur þá
starfið gegn hertöku lands vors í anda þeirrar frelsisbaráttu sem háð hefur verið
á þessu eylandi í 600 ár – starfið í anda Jóns Sigurðssonar, Skúla Thoroddsens,
allra þeirra þúsunda sem unnið hafa að því að skapa það sjálfstæði sem breska
hervaldið rændi í gær. Íslendingar, sameinist.
Þeir sögðu líka í forustugrein:
Báðar glæpaklíkurnar, sú sem leiddi bresku þjóðina út í stríð og sú sem leiddi
þýsku þjóðina út í stríð, banna okkur að láta skip okkar sigla eins og við mund-
um óska og okkur mundi henta.
Það var talað um bresku ræningjana og hina ræningjaklíkuna sem hefði
tælt þýsku þjóðina út í stríð, og Bretar og Þjóðverjar í einu og öllu lagðir
að jöfnu. nokkrum dögum síðar sagði í leiðara:
Enska auðvaldið einbeitir sér gegn lýðræðinu alls staðar í Evrópu út frá yfir-
stéttarhagsmunum sínum, þó það sæi að með því væri það um leið að hjálpa
keppinaut sínum og hugsanlegum andstæðing, þýska auðvaldinu.
Þjóðviljinn lék sér mjög að því á þessum dögum að bera saman hernám
Þjóðverja í noregi og hernám Breta á Íslandi og skírskotaði með þeim
hætti til hvata og kennda sem auðvitað áttu mikla samúð á Íslandi.
Síðan gerðist það að í ársbyrjun 1941 var reynt að espa til verkfalla,
bæði meðal íslenskra verkamanna og breskra hermanna, og til þess skír-
skotað að breskir hermenn væru í raun að berjast gegn íslenskum stétt-
arbræðrum sínum, það skipti engu máli hver sigraði í styrjöldinni, og í
þessu skyni var dreift dreifimiða á ensku meðal bresku hermannanna.
Sennilega hafa Bretar litið svo á að Íslendingar væru sveitamenn, því víst
er að svona framkoma hefði hvergi annars staðar í veröldinni verið liðin
í hersetnu landi. Stefán Jóhann Stefánsson sem þá átti sæti í svokallaðri
þjóðstjórn hefur um margt verið óvenjulega glöggur maður og í endur-
minningum hans kemur fram að hann sá auðvitað að þetta gat endað
með skelfingu. Við vorum ekki lengur þjóð sveitamanna heldur vorum
við hertekið land sem gegn vilja okkar höfðum dregist inn í hringiðu
stórra viðburða. Við urðum auðvitað að hegða okkur til samræmis við
það, jafnvel leggja góðum málstað lið, og treysta því að endalok þessara
dæmalausu hörmunga yrðu þrátt fyrir allt frelsi og framförum til góða.
Það var eina afstaðan sem menn gátu haft á árunum 1940–41. Í endur-
minningum Stefáns Jóhanns kemur sem sagt fram, að hann reifaði þá
hugmynd í ríkisstjórn að Íslendingar sjálfir settu ritskoðun eða jafnvel
TMM_1_2009.indd 84 2/11/09 11:27:30 AM