Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 136

d ó m a r u m b æ k u r
136 TMM 2009 · 1
góðæri. Þetta var tíminn þar sem viðskiptaráð ályktaði og sagði fullum fetum
að ótækt væri lengur að miða stöðu okkar og bera saman við norðurlönd, því
við stæðum þeim svo miklu framar á flestum sviðum. Þetta er tími stórkost-
legra sjálfsblekkinga og hroka sem varð okkur að lokum að falli. Til þess að
koma í veg fyrir að á þjóðina renni aftur þessi sjálfbirgingshamur, stærilæti og
dramb, er nauðsynlegt að fara í saumana á því hvernig þetta gat orðið. Bók Guð-
jóns Friðrikssonar myndar hiklaust góðan grunn til þeirrar bráðnauðsynlegu
umræðu sem vonandi felur í sér heiðarlegt og trúverðugt uppgjör.
Halldóra K. Thoroddsen
Upplýsingamyrkrið
Sjón: Rökkurbýsnir, Bjartur, 2008
Hvert skeið á sér eigin hugarheim sem litar reynsluna, þekkinguna og sann-
leikann. Þegar endurreisnarmaður skrifaði lærða grein um ljón þurfti hann að
lýsa fyrirbærinu, fjalla um kjörlendi og hvort það fæddi lifandi afkvæmi. Ekki
sakaði að geta um innræti skepnunnar, glæsileika hennar eða ljótleika. Líkindi
hennar við önnur fyrirbæri, svo sem fótspor ljónsins við ljónslappagras. En
tæmandi vísindagrein um ljónið tók líka til allra þekktra ljónasagna, til eftir-
myndar ljónsins á himinhvelinu og áhrifa þeirrar myndar á menn, grös og
skepnur. Fyrirbærið átti sinn stað í skipaninni sem það speglaði sjálft og var
hluti af. Það bar fingrafar guðs sem opinberaði hin földu tengsl með hjálp
launhelgrar þekkingar. Þekkingin fólst í túlkun, fóðraðri úr brunni hins sam-
eiginlega ímyndunarafls.
En svo fóru menn að sundurgreina og eftir stóðu fyrirbærin afskorin sinni
duldu merkingu. Slitin úr skipuninni, stök, óbifanleg, flokkuð eftir eðlissér-
kennum.
Í skáldsögu sinni Rökkurbýsnum leggur Sjón inn í huga hins samtengda
heims og sér of víða veröld með augum Jónasar lærða Pálmasonar. Jónas er
skáldsagnapersóna sem á sér fyrirmynd í þeim skrítna kvisti Jóni lærða Guð-
mundssyni og er skáldsagan trú þeim heimildum sem Jón hefur látið okkur í
té og felld eru í hana dæmi úr ritum hans beint og óbeint. Með Jónasarnafninu
tekur skáldið sér þó það frelsi sem hann þarf og víkur sér undan skyldum
fræðimannsins. Þetta ferðalag inn í forna vitund er magnaður, innlifaður
skáldskapur sem hvergi hnökrar.
Jónas er fæddur rétt eftir siðaskiptin í bræðingi pápísku og lúthersku. Hann
er rammkatólskur og sættir sig ekki við kulda og myrkur hins nýja siðar.
Milliliðum manns og almættis hefur verið kastað, kirkjurnar tæmdar af lík-
neskjum og velferðarstofnanir kirkjunnar niður lagðar. Mildi Maríu sem allt
TMM_1_2009.indd 136 2/11/09 11:27:33 AM