Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 10

H j á l m a r S v e i n s s o n
10 TMM 2009 · 1
Rétt er að muna að hér er um að ræða tímabil sem einkenndist ekki
aðeins af miklu ríkidæmi heldur líka metnaði sveitarfélaga, byggingar-
félaga og fjárfesta til uppbyggingar í takt við kröfur tímans um þéttingu
byggðarinnar. Aldrei hefur verið byggt jafn mikið af íbúðar-, þjónustu-
og atvinnuhúsnæði á jafn skömmum tíma á höfuðborgarsvæðinu.
Aldrei hafa starfað hér á landi jafn margir arkitektar og skipulagsfræð-
ingar með jafn víðtæka menntun úr jafn mörgum skólum. Þess vegna
voru allar forsendur síðustu tíu árin til að hér risi einstök byggð sem
setti nýja mælikvarða á Íslandi. Byggð þar sem sérstök áhersla væri lögð
á að bæta umhverfi almennings; götur, torg, garða, gangstéttar, almenn-
ingssamgöngur og umfram allt fallegar húsaraðir sem mynda skjól en
ekki stóra skugga eða vindstrengi. Byggð sem væri vistvæn og skapaði
jöfnuð frekar en að ýta undir félagslegt misrétti. Einnig hefði mátt búast
við frábærum arkitektúr sem sækti innblástur til þeirrar sérstöku
byggðar sem hér er fyrir en einnig til landslags, veðurfars og birtuskil-
yrða. Vel má vera að einhvern tíma hafi þetta allt staðið til en það hefur
þá algerlega mistekist. Höfuðborgarbúar sitja nú uppi með auðn nánast
hvert sem litið er. En þar sem hefur verið byggt ríkir einsleitur „grá-
gámaarkitektúr“ eins og Manfreð Vilhjálmsson arkitekt hefur nefnt það.
Skipulag sem virðist eingöngu hafa gengið út á að skapa sem mest
byggingarmagn og mesta „umferðarrýmd“, svo notað sé orðalag úr
verk fræði skýrslum.
Ástæðurnar fyrir þessari þróun eru eflaust margvíslegar; pólitískar
og efnahagslegar og kannski menningarlegar. Eitt af stefnumálum R-
listans var að snúa við stjórnlausri útþenslu byggðarinnar, eða því sem
kallast urban sprawl á ensku. Það voru góðar ástæður fyrir þeirri stefnu.
Útþenslan veldur sóun á dýrmætu landi, kallar á mikla bílaumferð og
endalaus umferðarmannvirki. Hún ýtir undir hnignun almennings-
rýmis og aðgreiningu byggðarinnar í sundurslitin íbúðahverfi, þjón-
ustuhverfi og atvinnuhverfi, auk þess sem slík byggð verður oft einsleit
og óaðlaðandi. Útþenslan hefur valdið því að um 50% lands á höfuð-
borgarsvæðinu fara undir umferðarmannvirki og helgunarsvæði bíls-
ins. Hún hefur líka orðið til þess að umræða um skipulagsmál drukkn-
ar í endalausum kröfum og deilum um umferðarmannvirki. Við þekkj-
um það: Hringbrautin og fyrirhuguð Sundabraut og þráhyggjukenndur
áhugi Sjálfstæðismanna bæði á þingi og í borgarstjórn að setja niður
þriggja hæða mislæg gatnamót við Kringlumýrarbraut og Miklubraut.
TMM_1_2009.indd 10 2/11/09 11:27:24 AM