Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 75

F r á m i ð l u n t i l 2 0 0 m í l n a l a n d h e l g i
TMM 2009 · 1 75
málið náði ekki fram á því þingi. Síðan hófst mikil pólitísk rimma í
landinu þar sem við jafnvel greinum fyrst upphaf skipulegs flokkakerfis
og þar sem hver barðist fyrir sínum málstað og undirbjó sig fyrir þingið
1891. Þorsteinn Thorarensen rithöfundur segir í bók sinni um þessi efni,
Móralskir meistarar, „að þá hafi áróðursvél þeirra Ísfirðinganna farið af
stað og mulið Miðlunarmennina undir sér með hrottalegum ákærum
um landráð, svik, glæpaverk og gunguskap“. Og þessi ofstækis fulli þjóð-
ernislegi áróður, blandaður hatri á dönum, ofbeldisverkum dönsku
stjórnarinnar, okri og fjárkúgun danskra kaupmanna, hafa verið ólíkt
sterkari vopn í stjórnarskrárbaráttu en hleypidómalaus athugun sem
Páll Briem vildi beita sér fyrir.
Ísfirðingarnir voru auðvitað Skúli Thoroddsen, sýslumaður og rit-
stjóri Þjóðviljans, þess gamla, og Vigurklerkurinn, sr. Sigurður Stefáns-
son. Skúli Thoroddsen hafði verið einn af Velvakendum í Kaupmanna-
höfn, skoðanabróðir Páls Briem í smáu og stóru, aðdáandi Vinstri
flokksins í danmörku, sem þá hafði meirihluta fylgis en var samt í
stjórnar andstöðu, og hafði með Páli Briem gælt við hugmyndir um að
stofna mikla alþýðufylkingu á Íslandi. Skúli Thoroddsen hafði skömm
á gamla embættismannavaldinu með nákvæmleg sama hætti og Páll
Briem.
En af hverju snerist Skúli þá gegn miðlun og Páli Briem? Líklegasta
skýringin er sú, að Skúli hafi ekki getað unnt sínum gamla félaga og vini
þess forustuhlutverks sem hann augljóslega hefði tekið við ef miðlunin
hefði orðið ofan á. Og Skúli Thoroddsen lét ekki þar við sitja. Sumarið
1890 var slegist gegn miðlun um land allt en Páll Briem sat til þess að
gera aðgerðalítill, hann virðist hafa talið yfirburði málstaðarins svo aug-
ljósa að ekki þyrfti frekar um að fjalla. En andstæðingar miðlunar ferð-
uðust um allt land. Benedikt Sveinsson sýslumaður er kannski mesti
áróðursmaður íslenskrar sögu. Með skræka rödd og rallhálfur á hest-
baki ferðaðist hann um sýslur og dali landsins, hamaðist gegn miðlun,
undanlátssemi, uppgjöf og gaf í skyn að miðlunarmenn væru á mála hjá
danskri yfirstétt. Hann ræktaði hatur í garð miðlunar, og sérstaklega
Páls Briem persónulega. Þorsteinn Thorarensen segir að þetta hafi verið
óheiðarlegur málflutningur en hann hafi verkað vel. Þegar orðið „að
innlima“ var hrópað, hoppaði hjartað í íslenskum almúgamönnum og
bændum, þvílík skelfing, þvílíkur glæpur. Að vilja selja rétt vorn til
sjálfsforræðis og það fyrir ekki feitari bita en efri deildar herrarnir höfðu
borið á borð, það var uppgjöf.
Og svo áfram sé vitnað í Þorstein Thorarensen:
TMM_1_2009.indd 75 2/11/09 11:27:29 AM