Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 111

TMM 2009 · 1 111
Ármann Jakobsson
Yfirnáttúrlegar ríðingar
Tilberinn, maran og vitsugan
1. Eru vitsugur nokkuð til á Íslandi?
Vitsugur eru meðal andstyggilegustu kvikinda sem lifa á þessari jörð. Þær sækja
í myrka, skítuga staði og gleðjast yfir eyðileggingu og örvæntingu. Þær eyða
friði, von og hamingju úr andrúmsloftinu. Jafnvel Muggarnir finna fyrir nálægð
þeirra þó þeir sjái þær ekki. Ef þú kemur of nálægt vitsugu sogast allar góðar
tilfinningar og ánægjulegar minningar úr þér. Ef vitsugunni gefst tækifæri til,
nærist hún á fórnarlambi sínu þangað til það er orðið eins og hún sjálf … sálar-
laust og illgjarnt. Ekkert stendur eftir nema hræðilegustu upplifanir fólks.1
Vitsugurnar (e. dementors) úr bókunum um Harry Potter eru sannarlega
andstyggileg kvikindi en þær eru á hinn bóginn fjarri því að vera ein-
stakar. Þvert á móti finnast skyldar vættir víða um heim, bæði í þjóðsög-
um og bókmenntum.2 Höfundur Harry Potters, J.K. Rowling, er glúrin í
að taka hvaðeina til handargagns úr heimsmenningunni sem gerir bækur
hennar læsilegri og vinsælli en ella. Vitsugan er þar á meðal; hún er ekki
óskyld íslenska tilberanum og fleiri vættum, íslenskum og útlenskum.
Slíkan tilbera hefði Rowling varla haft í sögu sinni nema hann byggi yfir
talsverðum slagkrafti og höfðaði til lesenda. Hér á eftir mun ég einmitt
ræða um vinsældir slíkra kvikinda, íslenskar tegundir, hin sameiginlegu
einkenni þessara skepna og sálfræðilegar forsendur þeirra.
Í þessari lýsingu úr Harry Potter og fanganum frá Azkaban kemur all-
skýrt fram að vitsugan einkennist af því að:
1) hún nærist á öðrum,
2) og hefur einkum sálræn áhrif.
Ekki verður annað séð en að vitsugurnar séu sjálfstæðar lífverur, fremur
en uppvakningar galdramanns, þó að það virðist raunar ekki kveðið
TMM_1_2009.indd 111 2/11/09 11:27:31 AM