Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 80

Vi l m u n d u r G y l fa s o n
80 TMM 2009 · 1
áreiðanlega hefur að hluta til verið honum sjálfum ógeðfelldur, var hann
orðinn fyrsti innlendi ráðamaður Íslands um margra alda skeið, þá
snerist hann fljótlega til miðlunar. Eftir langt og strangt samningaþóf
beitti Hannes sér fyrir uppkasti til nýrra sambandslaga þegar á árinu
1908. Svo virtist sem þingheimur á Alþingi stæði allur að baki Uppkast-
inu sem svo var kallað. Með Uppkastinu átti endanlega að ganga frá
samskiptamálum við dani. Uppkastið var gott plagg. Staðreynd er að
Uppkastið 1908 er því sem næst nákvæmlega það sem gert var með Sam-
bandslögunum 1918. Þjóðernissinnar höfðu safnast saman í lítinn flokk
og tiltölulega áhrifalítinn, a.m.k. innan þings. Þeir kölluðu sig landvarn-
armenn, og var foringi þeirra Jón Jensson yfirdómari en Bjarni frá Vogi
einn helsti áhrifamaður og raunar fleiri, þeirra á meðal Einar Benedikts-
son skáld, sonur Benedikts Sveinssonar sýslumanns, og þó Einar væri
kannski alþjóðlegastur allra Íslendinga þá hefur hann talið sig vera að
halda merki föður síns á lofti.
Þegar verið var að ganga frá Uppkasti til nýrra sambandslaga úti í
Kaupmannahöfn 1908 gerist það öllum að óvörum að Skúli Thoroddsen
þingmaður norður-Ísafjarðarsýslu snerist gegn Uppkastinu og sendi
skeyti heim þar um. Það segir nokkra sögu um þetta mál, að meira að
segja foringi landvarnarmanna, Jón Jensson yfirdómari studdi Uppkastið
og lét engan bilbug á sér finna. En smám saman rótaðist upp andstaða við
Uppkastið, og einkum og sér í lagi þegar hið áhrifamikla blað Ísafold og
ritstjóri þess Björn Jónsson snerist gegn því. Sama gildir um Uppkasts-
slaginn og fyrri deilur. Undir niðri er ekki verið að slást um Uppkastið
sjálft. Það er verið að slást um yfirráðin yfir atvinnuuppbyggingunni. En
málflutningurinn varð með ólíkindum. Þorsteinn Gíslason segir:
En andstæðingaflokkurinn fór nú hamförum. Sambandslaganefnin átti nú ekki
lengur, eins og í upphafi, þakkir skilið fyrir starf sitt, og frumvarpið var ekki leng-
ur verk sem staðið gat til bóta með lagfæringum. Það varð að eins konar Gleipni
sem danir ætluðu með undirferli að smeygja á þetta land, og Hannes Hafstein
og nefndarmennirnir sem með honum stóðu urðu að flugumönnum sem áttu
að koma þessum heljarfjötri á þjóð sína. danska mamma hafði gefið þeim vel að
borða og verið góð við þá til þess að þeir yrðu góðu börnin og þögguðu niður í
heimtufreku keipakrökkunum hér heima. Þessi saga og aðrar slíkar komu fram í
mörgum útgáfum, útmálaðar með óteljandi litum. Hannes Hafstein og nefndar-
mennirnir voru með öðrum orðum föðurlandssvikarar, allir nema Skúli. danska
mamma hafði með öllum sínum blíðmælum engan bug unnið á honum.
Séra Matthías Jochumsson hafði skrifað meðmælagrein um frumvarpið
í blað á Akureyri. Henni var svarað í einu af blöðum frumvarpsand-
stæðinga. Höfundur greinarinnar er þar kallaður „manntetur, einfeldn-
TMM_1_2009.indd 80 2/11/09 11:27:29 AM