Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 23

F r á F l u g u m ý r i t i l f j á r m á l a k r e p p u
TMM 2009 · 1 23
ónur eru sett niður í Íslandssögunni. Þetta er ekki verri aðferð en hver
önnur, t.d. að fjalla um skáldsögurnar í stafrófsröð eða eftir fæðingarstað
höfunda. En þessi aðferð hefur þann kost að ég get byrjað og endað á
þeim tveimur sögum sem mér finnst sæta mestum tíðindum frá árinu
2008. Önnur gefur okkur óhuggulega mynd af grimmd Sturlungaaldar
þar sem fámenn valdaklíka steypti alþýðu manna í blóðugan ófrið um
áratuga skeið, hin fjallar um samtímann á óvenjulega spádómslegan
hátt, og myndin sem þar er máluð er ekki fallegri en sú sem blasir við
þegar rýnt er í glæpaverk yfirstéttarinnar á þrettándu öld.
Á leið til Flugumýrar
Einari Kárasyni tókst að endurnýja sjálfan sig sem sögumann í Óvina­
fagnaði sem kom út árið 2001 með því að týna sögumannsrödd sinni.
Langflestar skáldsögur hans einkennast af sterkri, auðþekktri sögu-
mannsrödd og ég held að fleirum en mér hafi farið þannig að rödd Ein-
ars sjálfs var farin að lesa fyrir mann textann, sérkennileg eins og hún er
og ólík öllum öðrum.
Aðferðin sem Einar beitir í nýrri skáldsögu sinn, Ofsa, rétt eins og í
Óvinafagnaði, er sú að láta persónur sögunnar segja hverja frá sinni
sögu í 1. persónu. Enski skáldsagnahöfundurinn Julian Barnes, sem
hefur skrifað tvær skáldsögur með sömu aðferð, valdi þeirri fyrri, Talk­
ing it over að einkunnarorðum rússneskt orðtak: „Hann lýgur eins og
sjónarvottur.“ Allir sjónarvottar ljúga, sjá hlutina frá sínu eigin þrönga
sjónarhorni og segja söguna þess vegna þannig að hún stangast á við
frásagnir annarra sjónarvotta.
Persónurnar í Ofsa segja sögur sínar á þennan hátt, þess vegna verða
breyskleikar þeirra áberandi, blinda á ákveðna þætti í eigin fari og ann-
arra og varnarleysi andspænis örlögunum. Persónurnar eru leiksoppar
afla og hugmyndafræði sem er sterkari en þær sjálfar, hugmyndafræði
valds og heiðurs sem þær ráða ekki við og rísa ekki gegn. Í sögunni er
engin raunveruleg aðalpersóna og sannarlega engin hetja. Eftirminni-
legasta persónan er kannski einmitt skúrkurinn og lítilmennið Eyjólfur
ofsi, rétt eins og heigullinn Hálfdan á Keldum er eftirminnilegur úr
Óvinafagnaði. Þessar persónur afhjúpa sjálfar sig með orðum sínum,
koma upp um tvöfeldni sína og hræsni og hégómleika. Eyjólfur á það
sameiginlegt með flestum höfðingjum í sögu Einars að hann er ekki
drifinn áfram af hugsjónum, heldur þorsta eftir valdi, hefnd og virð-
ingu, þótt skapbrestir hans leiði hann til meira og afdrifaríkara níðings-
verks en flesta aðra.
TMM_1_2009.indd 23 2/11/09 11:27:26 AM