Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 113

Yf i r n á t t ú r l e g a r r í ð i n g a r
TMM 2009 · 1 113
Tilgangur tilbera virðist einkum vera sá að stela mjólk eða ull frá
öðrum og tilberamæður eru þannig óbeinir þjófar. Á hinn bóginn virðist
áhættan sem fylgir þessum þjófnaði ansi mikil og Jón Árnason leggur sér-
staka áherslu á hversu nærri tilberar ganga oft mæðrum sínum. Glæpir
borga sig ekki; tilberasögurnar eru öðrum þræði eins konar vörunarsögur
og fram kemur einnig að konur sem ali tilbera séu „brendar með tilber-
anum á sér, eða þeim var drekt; svo þókti það athæfi ílt og óguðlegt“.7
Mætti líta á tilbera og vitsugur sem hliðstæð fyrirbæri? Hvað uppruna
snertir er munurinn sá að vitsugurnar virðast vera sérstök tegund, hvað-
an sem hún sprettur, þó að hringvomarnir í sögu Tolkiens séu á hinn
bóginn mennskir menn sem í upphafi voru venjulegir en hafa síðan
spillst og orðið sníkjuverur. Þessi uppruni hringvomanna er hliðstæður
sögunni um drakúla greifa; hann var upphaflega maður sem varð að
skrímsli.8 Tilberarnir eru eins konar millistig og raunar einna líkastir
starfsbróður drakúla, honum Frankenstein en það skrímsli er manns-
líkami sem hefur verið vakinn aftur til lífsins með göldrum.9 Þeir eru
upphaflega rifbein úr látnum manni sem hefur verið magnað upp með
göldrum. Þannig má líta á þá sem sköpunarverk móður sinnar en um
leið eins konar afskræmingu, eðlilegum hlut (mannabeini) er breytt í
skrímsli með fjölkynngi. Vísunin er í sköpun mannsins; þar varð konan
til úr rifbeini karlsins. Tilberagerð hennar úr eigin rifbeini er á hinn
bóginn dæmd til að mistakast eins og aðrar tilraunir mannskepnunnar
til að breyta sér úr sköpunarverki í skapara.
Sníkjulíf tilberanna beinist ekki síst að eigin móður og má þar segja
að sök bíti sekan; óhugnaðurinn í sögunni snýst um hvernig tilberinn
leikur móður sína.10 Þó að samfélagsleg ónáttúra tilberans snúist á yfir-
borðinu um þjófnað hans á annarra manna mjólk er undirtónninn
kynferðislegur, áhugi tilberans á móðurinni beinist bæði að brjóstum
hennar og því sem er falið undir pilsunum.
Á hinn bóginn má segja að tilberinn og móðirin lifi saman samfélags-
legu sníkjulífi, með því að stela mjólk frá öðrum. Það er ástæðulaust að
gera lítið úr slíkri sníkjutilveru þó að hún hafi líklega ekki sömu áhrif á
nútímalesanda og að standa andspænis vitsugu; í fátæku sveitasamfélagi
eru mjólk og ull lífsnauðsyn og skortur á þessu getur skilið á milli feigs
og ófeigs. Tilberinn er ógn við lífsbjörg fátæks samfélags og þar með ógn
við sjálfa tilveruna.
Tilberar eru ekki einu sníkjuverurnar sem Jón Árnason minnist á.
Hann nefnir einnig „stefnivarga“ en það eru dýr mögnuð með göldrum
sem galdramaður hefur sent á óvin sinn, en slíkar verur eru raunar oftar
kallaðar „sendingar“. Fáar sögur eru um slíka varga hjá Jóni.11 Á hinn
TMM_1_2009.indd 113 2/11/09 11:27:31 AM