Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 98

H e i n r i c h B ö l l
98 TMM 2009 · 1
Hlæjandinn
Þegar ég er spurður um starf mitt verð ég vandræðalegur: ég roðna,
stama, ég sem er annars þekktur fyrir sjálfsöryggi. Ég öfunda fólk sem
getur sagt: Ég er múrari. Ég öfunda hárskera, bókhaldara og rithöfunda
vegna þess hve játningar þeirra eru einfaldar, því að öll þessi störf skýra
sig sjálf svo ekki er þörf langdreginna skýringa. Ég neyðist til að svara
slíkum spurningum svo: Ég er hlæjandi. Slík játning kallar á frekari
svör, þareð ég verð að svara spurningunni „lifirðu á því?“ sannleikanum
samkvæmt með „jái“. Í raun lifi ég af hlátri mínum, og kemst vel af, því
að það er eftirspurn eftir hlátri mínum – svo maður beiti viðskiptalegu
hugtaki. Ég er góður, ég er lærður hlæjandi, enginn hlær eins og ég, eng-
inn veldur eins vel blæbrigðum listar minnar. Ég hef lengi – til að losna
við hvimleiðar skýringar – sagst vera leikari en vald mitt á svipbrigðum
og framsögn er svo klént að mér fannst þetta heiti ekki vera sannleikn-
um samkvæmt: Ég elska sannleikann, og sannleikurinn er: Ég er hlæj-
andi. Ég er hvorki trúður né gamanleikari, ég kæti fólk ekki heldur bý til
glaðværð: Ég hlæ eins og rómverskur keisari eða eins og viðkvæmur
stúdent, hlátur 17. aldar er mér leikur einn sem og 19. aldar, og ef þörf
krefur hlæ ég allar aldir, allar þjóðfélagsstéttir og aldurshópa: Ég hef
einfaldlega lært það, eins og maður lærir að sóla skó. Hlátur Ameríku
hvílir í brjósti mér, hlátur Afríku, hvítur, rauður, gulur hlátur – gegn
hæfilegri greiðslu læt ég hann hljóma eins og leikstjórnin mælir fyrir.
Ég er orðinn ómissandi, ég hlæ á hljómplötur, hlæ á tónbönd, og leik-
stjórar útvarpsleikrita umgangast mig af nærfærni. Ég hlæ þunglyndis-
lega, hóflega, móðursýkislega – hlæ eins og sporvagnsstjóri eða eins og
lærlingur í matvöruverslun; hláturinn að morgni, hláturinn að kvöldi,
hláturinn að nóttu til, og hláturinn þegar húmar, í stuttu máli: Hvenær
og hvernig sem hlæja skal: Ég sé um það.
Ykkur er óhætt að trúa því að slíkt starf tekur mjög á, einkum þareð
ég – það er mín sérgrein – hef vald á smitandi hlátri; þannig er ég orðinn
ómissandi fyrir þriðja og fjórðaflokks gamanleikara, sem réttilega
skjálfa af ótta við að kjarninn í skrítlum þeirra falli í grýttan jarðveg. Ég
sit næstum á hverju kvöldi á fjölleikahúsum eins og skarpskyggn leigu-
klappari, til þess að hlæja smitandi þar sem veikleikar eru í dagskránni.
Þetta verður að vera hárnákvæmt: Hjartanlegur, trylltur hlátur má ekki
koma of snemma, og heldur ekki of seint, hann verður að koma á réttu
augnabliki – þá spring ég af hlátri samkvæmt prógramminu, allir áhorf-
endur öskra með, og brandaranum er bjargað.
En þá laumast ég dauðþreyttur í fatahengið, fer í frakkann, ánægður
TMM_1_2009.indd 98 2/11/09 11:27:31 AM