Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 78

Vi l m u n d u r G y l fa s o n
78 TMM 2009 · 1
mannahöfn. Þessi yfirstétt varð síðan uppistaðan í Heimastjórnar-
flokknum, réði Landsbankanum þá þegar, og Íslandsbanka eftir að
hann var stofnaður 1904, og réði því þar með hverjir eignuðust atvinnu-
tæki á Íslandi. Undir niðri stóð slagurinn einnig um þetta.
Þó svo að helmingur þingmanna, eða þar um bil, hafi stutt dr. Valtý
strax 1897, og þar á meðal Skúli Thoroddsen, af þeim ástæðum sem hér
hafa verið raktar, og umsnúningur Skúla frá afstöðunni til miðlunar
Páls Briem sé með ólíkindum, þá vantaði ekki að dr. Valtýr og hans
menn væru bornir landráðabrigslum. Þorsteinn Gíslason segir að það
hafi verið sagt að „hann hefði gerst erindreki eða flugumaður dönsku
stjórnarinnar, til þess að kveða niður sjálfstæðiskröfur Íslendinga“.
Auðvitað var alltaf síðan sagt að dr. Valtýr væri að búa til ráðherraemb-
ætti handa sjálfum sér. Í íslensku blaði mátti lesa „að Valtýskan er
grímuklædd tilraun til þess að færa stjórnina út úr landinu yfir til Kaup-
mannahafnar og tryggja innlimun Íslands í ríkisheildina traustum
böndum.“ „Þetta er að fleygja landréttingum Íslands fyrir borð“, sagði
Dagskrá Einars Benediktssonar, og bætti við: „Það er naumast hægt að
hugsa sér að lengra verði komist niður á við í stórflónsku og gengdar-
lausri óvitaframhleypni“.
Lítið blað, Guli snepillinn, vakti tortryggni. dr. Valtýr hafði dreift
nótu með bréfi þar sem hann undirstrikaði að þótt frumvarp hans næði
fram að ganga þá yrði það auðvitað ekki Magnús Stephensen landshöfð-
ingi, foringi hinnar íslensku borgaralegu yfirstéttar, sem yrði ráðherra.
Þetta, ásamt öðru, undirstrikar þá pólitík sem að baki Valtýskunni bjó.
Það gerir einnig verslunarsagan síðar, t.d. símamálið þegar íslenska
valdastéttin eftir 1904 vildi eiga símaviðskipti einvörðungu við dan-
mörku og Stóra norræna símafélagið en dr. Valtýr vildi dreifa viðskipt-
unum til fleiri landa Evrópu.
Allt um það; Valtýskan var aðalmál þinganna 1897 og 1899, og til end-
anlegs uppgjörs kom 1901. dr. Valtý farnaðist betur en Páli Briem. Eftir
kosningarnar aldamótaárið 1900, stóðu miðlunarmenn og andstæðing-
ar miðlunar, þ.e.a.s. Valtýingar og andstæðingar þeirra, hnífjafnir.
Örlögin höguðu því svo að aldinn þingmaður í liði heimastjórnarmanna,
sem þá var farið að kalla svo í áróðursskyni, Arnljótur Ólafsson prestur
komst ekki til þings vegna veikinda og höfðu þá Valtýingar einum betur,
og gátu kosið þingforseta úr hópi andstæðinga sem við það misstu
atkvæðisrétt í þingi. Með þessum hætti var Valtýskan að verða að
lögum, dr. Valtýr fyrsti leiðtogi íslensku þjóðarinnar, og má þá fastlega
gera ráð fyrir að öll þróun hér hefði orðið með töluvert öðrum hætti en
varð. En dr. Valtý urðu á slæm mistök, séð frá eigin bæjardyrum. Þegar
TMM_1_2009.indd 78 2/11/09 11:27:29 AM