Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 58
L i s a H o p k i n s
58 TMM 2009 · 1
Arnarson Jónsson, sonar hreppstjórans. Þetta þýðir vitaskuld að Ásta
Sóllilja fer rangfeðruð gegnum lífið – hún er kölluð Ásta Sóllilja Guð-
bjartsdóttir en ætti í raun að heita Ásta Sóllilja Ingólfsdóttir en þar með
er brotið það meginlögmál sem liggur að baki íslenskum nafngiftum og
íslenskri sjálfsskynjun og þetta endurspeglast í 101 Reykjavík þegar
sonur Lollu, sem heitir því merkingarþrungna nafni Halldór, heitir
opinberlega Halldór Stefánsson en kann í raun að vera Halldór Hlyns-
son.
Sjálfstætt fólk á fleira sammerkt með skáldsögu Hallgríms. Í fyrsta
lagi er þar hinu óþverra- og kaldhæðnislega einnig blandað á áreynslu-
lausan hátt saman við hið tilvistarlega – eins og þegar Bjartur kemur
fyrst í Sumarhús þar sem hann gerir sér heimili:
Hann stendur uppá stekkjarhólnum, þar sem hæst ber, einsog landnámsmaður
sem hefur fundið öndvegissúlur sínar, og litast um, kastar af sér vatni, fyrst til
norðurs í áttina til fjallsins, síðan til austurs yfir mýrarflákana og vatnið, og áin
fellur straumlygn úr vatninu gegnum mýrina, og yfir heiðarnar í suðri, þar sem
Bláfjöllin byrgja sjónhrínginn í upplitníngu, enn þakin snjó. (16)
Hér er vísað til þess þegar Ingólfur Arnarson sigldi til Íslands og settist
að í Reykjavík þar sem öndvegissúlur hans rak á land. Bjartur blandast
síðan á ógnvekjandi hátt saman við landnámsmanninn sem hefur
holdgerst í samtímanum í Ingólfi Arnarsyni Jónssyni, keppinauti hans,
um leið og tónninn í frásögninni færist áreynslulaust milli upphafning-
ar og virðingarleysis og flytur lesandann einnig aftur til þeirrar stundar
sem mótað hefur sjálfsmynd allra Íslendinga.
Líkt og í skáldsögu Hallgríms kemur einnig fyrir í Sjálfstæðu fólki
hálfgert sifjaspell sem að vísu er hér aðeins rétt drepið á – þegar Ásta
Sóllilja fer í nágrannakaupstaðinn Fjörð með Bjarti og deilir með honum
rúmi:
Það hafði óvart hnepst úr annar hnappurinn á haldinu hennar og í næstu andrá
finnur hún hönd hans hlýa og sterka snerta líf sitt. (208)
Bæði Bjartur og Hlynur eru líka skáld á sinn hátt – Bjartur yrkir vísur
með flóknum bragarhætti sem enginn annar vill heyra, Hlynur leyfir
sér langar, einmanalegar hugleiðingar um að því er virðist hversdagslega
hluti. Loks er í báðum bókunum fjallað um rómaðan ættfræðiáhuga
Íslendinga sem geta rakið ættir sínar allt aftur á landnámsöld en sá
áhugi varð undirrótin að hinu misheppnaða íslenska verkefni um erfða-
gagnagrunn – Laxness, háðskur að venju, getur þess að:
TMM_1_2009.indd 58 2/11/09 11:27:28 AM