Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 118

Á r m a n n J a k o b s s o n
118 TMM 2009 · 1
ásókn: vampírur, varúlfa, mórur og ærsladrauga (poltergeist).36 En aug-
ljóslega mætti hér einnig nefna martraðir, kveldriður, íslenska drauga,
incubi og succubi. Vitsugan úr Harry Potter og fanganum í Azkaban
starfar hins vegar á daginn og það gerir tilberinn einnig. Árásir þeirra
eru þó ekki ósvipaðar árásum marlíðenda, drauga og trölla. Raunar er
það fremur fágætt í þjóðtrú að næturverur séu með öllu óstarfhæfar á
daginn þó að nóttin sé tími þeirra.
5. Ríðum, ríðum
Vitsugan sem hittir Harry Potter í lestinni leggst á hann og reynir að
ríða honum. Það sem sameinar fjölskrúðugt safn skuggavera sem lifa
sníkjulífi á venjulegu mannfólki er einmitt það sem lýst er í orðinu
„ríða“ og er sameiginleg hegðun trölla, drauga og galdramanna. Oft er
orðið „trylla“ notað í sömu merkingu en afleiðingin er sú sama. Mann-
eskja sem hefur verið riðin hefur stundum breyst í eitthvað annað (ein-
hverja tegund trölls) en ævinlega misst það sem gerir hana mennska,
oftast ráð og rænu. Vitsugurnar taka frið, gleði og hamingju úr huga
fórnarlamba sinna og ríða þeim þannig, jafnvel að fullu. Aðrir dólgar
ræna vitinu, blóðinu eða lífinu.37
Sögur um tilbera, drauga, hringvoma og vitsugur snúast um ógn.
Þessi ógn holdgerist í illri sníkjuvætti. En hver er sú ógn þegar henni er
á botninn hvolft? Allar þessar vættir eiga það sameiginlegt að þær eru
ekki sannar sjálfstæðar lífverur með tilgang í eigin lífi. Þó að þær gangi
um á jörðinni lifa þær engu sönnu lífi, tilvera þeirra snýst aðeins um að
ræna lífi annarra. Í bók Perkowski um sníkjuvættir er ein tegund slíkra
vampíra skilgreind sem annars venjulegt mannfólk sem nærist á tilfinn-
ingum annarra og kallar hann slíkt fólk „psychic vampires“.38 Allir
þekkja slíkt fólk, í daglegu tali kallast það iðulega „orkusugur“ og þekkj-
ast þær á því að starfsorka fórnarlambsins, lífsgleði og jákvæðni minnk-
ar til muna við hver kynni við orkusuguna. Gera má fastlega ráð fyrir að
slíkar manneskjur hafi ævinlega verið til og að ýmsar tegundir kveld-
riðu- eða tilberasagna sæki styrk til þessa fólks og þess orkuleysis sem
það veldur hjá öðrum – örugglega eru margir venjulegir Íslendingar sem
kappkosta að forðast slík tröll í sínu daglega lífi. Orkusugan er þó
kannski fremur hvimleið en skelfileg, og ógnin sem sögurnar valda á
væntanlega rót í enn stærri ógn sem vofir yfir öllum mönnum.
Ekki er ólíklegt að sníkjuvættirnar sem hér hefur verið lýst séu í ein-
hverjum skilningi tákngervingar dauðans og þeirra örlaga sem maður-
inn hræðist umfram allt. Í veruleikanum kemur dauðinn oftast að
TMM_1_2009.indd 118 2/11/09 11:27:32 AM