Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 135

d ó m a r u m b æ k u r
TMM 2009 · 1 135
niður. Vel má ímynda sér að það hafi hleypt Ólafi kappi í kinn, svo kappsamur
sem hann er að eðlisfari; hann hefur viljað sanna gildi embættisins og um leið
sjálfan sig, og þegar slíkt markmið bætist við hans miklu og meðfæddu drift þá
er ekki skrýtið að hart hafi verið fram gengið.
davíð Oddsson, helsti andstæðingur Ólafs, er fyrirferðarmikill í bókinni, og
kann einhverjum að koma það á óvart. Það er mikil synd að davíð skuli ekki
taka hér til máls, líkt og til dæmis Halldór Ásgrímsson, en framlag hans er
bókinni mjög mikilvægt og skapar ákveðið jafnvægi. Eins og vænta mátti er
davíð hér í hlutverki andhetju og sjónarmið hans fá lítið rými. Hitt er annað
að sú mynd sem hér er teiknuð upp af stjórnlyndi davíðs er í samræmi við
ýmis önnur skrif – og sé þessi mynd rétt þá hlýtur sú spurning að verða mjög
áleitin hvernig það hefur getað gerst að einn maður nær slíkum heljartökum,
ekki bara á flokki sínum heldur um allt þjóðfélagið. Sú mynd sem Guðjón
dregur upp af íslensku þjóðfélagi um aldamótin 2000, og fer gamanið þó
verulega að kárna í kringum heimastjórnarafmælið 2004 og svo fjölmiðla-
frumvarpið, er sannarlega ófögur. Hún kallast í ýmsum atriðum á við bók
Einars Kárasonar um Jón Ólafsson og væri forvitnilegt að bera þær rækilegar
saman. Þetta er mynd af þjóðfélagi sem skipar mönnum í fylkingar, með réttu
eða röngu, og á milli þeirra er stöðugur ófriður, oft út af fullkomnum smá-
munum eða hégómaskap. Enginn vafi leikur á því að þetta hugarfar, þetta stríð
á stóran þátt í óförum landsins sem enn sér ekki fyrir endann á. Hverjum
óbrjáluðum lesanda hlýtur að blöskra þessi persónulega óvild, og harma um
leið hlutskipti Íslands þar sem kjörnir fulltrúar og embættismenn hafa ekki
fremst í huga landsins hag og þegna þess, „eins og öllum góðum mönnum
sæmir“, með orðum Fjölnismanna, heldur standa endalaust í harðvítugri
valdabaráttu og ómerkilegum tilraunum til þess að knésetja andstæðinga
sína.
Fram kemur að bókin var rituð árin 2006 og 2007 „og ber ritunartímanum
nokkurt vitni og þeim bjartsýnisanda sem þá ríkti“. eins og höfundur segir í
formála. Þetta eru orð að sönnu og margt segir mér að hefði bókin komið út
árið 2007 eins og til stóð hefði hún fengið allt aðrar og betri viðtökur en raun-
in varð. Það er til að mynda mjög sérkennilegt að lesa nú kaflann um íslensku
útrásina, þar sem henni er lýst af augljósri aðdáun og lítið fer fyrir efasemdum
um að þetta sé allt landi og þjóð til framdráttar. Sumt í framgöngu forsetans
hlýtur þó að orka tvímælis, til dæmis sérstakar ferðir til þess að liðka fyrir til-
teknum samningum einstakra viðskiptamanna. Þar hefur forsetinn algerlega
gengið útfrá því að hagsmunir íslenskra viðskiptamanna séu hagsmunir
íslensku þjóðarinnar, en eins og rækilega hefur komið á daginn fór því fjarri.
Hér kemur fram botnlaus trú á mátt og megin íslenskrar viðskipta- og banka-
manna – sem kemur kannski ekki í óvart í ljósi þess sem hér er sagt að einn
nánustu samverkamanna Ólafs hafi verið Sigurður Einarsson Kaupþingsfor-
stjóri.
En um leið verður þessi kafli frábær heimild um veröld sem var, um hugarfar
og hugmyndafræði sem ríkti á Íslandi á því tímabili sem kennt hefur verið við
TMM_1_2009.indd 135 2/11/09 11:27:33 AM