Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 138
d ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2009 · 1
Hrakinn og smáður dvelur Jónas í útlegð sinni í miðri leikmynd guðdómsins
les úr hverju strái á eilífum höttum eftir lausnarsteini. Því eins og segir:
… er byggingarefni tilverunnar og okkar innbúanna stafrófið að baki tungu drott-
ins þegar hann frambar veröldina … (bls.15)
… aum mannveran þakkar fyrir hverja stund sem henni hlotnast sú náð að fá að
heyra þau slitur af sögunni sem varða hana sjálfa … (bls. 15)
Í leiðslu skynjar hann skipan alheimsins í anda Tómasar Aquinas. Hann grun-
ar möguleika sköpunarinnar með ímyndunaraflinu, að eitt vaxi af öðru, teg-
undir bræðist saman og nýjar verði til. Allt er mögulegt.
,Ekkert á sér upphaf eða endi nema í myndinni allri og óskiptri … Og að mér hefur
læðst grunur um að það séu liðamótin sjálf, staðirnir þar sem hlutirnir mætast, sem
eru hið eilífa og algera í heiminum því þau eru til um leið og þau eru ekki til nema
sem fjarlægðir sem tengir aðskiljanleg fyrirbæri … í þessum ósýnilegu bústöðum tel
ég víst að almættið búi … (bls.230)
… eftir rigningarskúrir dagsins verður veraldarvefurinn sýnilegur … augnablikið
sem nóttin fellur glitrar á vatnsperlur á silfurstrengjum hans … náttúran er heil í
samhljómi sínum … en hún fer öll í bendu ef reynt er að flokka hana með vitinu.
(bls. 232)
Jónas er skýrt dreginn þvergirðingur. Hann er rekinn af ástríðu sinni, allt-
umgrípandi þekkingarþrá og réttlætiskennd. Hugsjónamaðurinn hvikar ekki
einu sinni fyrir málstað eigin afkvæmis. Þar skilur á milli þeirra hjóna, Sigríð-
ar og hans. Sigríður kona Jónasar stendur á þröskuldi upplýsingar þegar þau
kynnast og frjóvga hvort annað. Tilhugalíf þeirra einkennist af samfelldri hug-
myndaorgíu sem höfundur túlkar sem lofsöng þeirra til sköpunarverksins.
Vísindamaðurinn Óli Worm fær nokkuð rými í sögunni en hann er fulltrúi
hins einlæga sannleiksleitanda. Hann er með allar klær úti eftir þekkingu hvar
sem henni er skipað í tignarröð og stendur eins og söguhetja okkar á mótum
tveggja hugmyndaheima. Hann hefur öðlast vald fyrir þekkingu sína til þess
að frelsa Jónas undan kvölurum sínum. Kvalararnir eiga sér táknmynd í hér-
aðshöfðingjanum Ara í Ögri, gráðugum og valdasjúkum. Fleiri eru kallaðir til
leiks, örlagavaldurinn Galdra-Láfi, umrenningar, afi og amma Jónasar og börn
þeirra Sigríðar, geistlegt vald, griðkur og annað búandlið. Saman myndar pers-
ónuflóran mynd af hugmyndaheimi og harðri lífsbaráttu alþýðu manna á
miklum umrótartíma.
Textinn er þrunginn skáldskap, margfaldur í roðinu, heimspekilegur og
ljóðrænn í senn. Sjón smeygir sér eins og ekkert sé inn í málsnið sautjándu
aldar og er það mikið afrek. Hann hefur tileinkað sér málfar sérvitringsins
Jóns lærða í þaula en í þriðju persónu frásögn er hann trúr aldarfari í framsetn-
ingu. Hann er fundvís á hárréttu orðin upp í Jónas og fangar fjarlægt andrými,
TMM_1_2009.indd 138 2/11/09 11:27:33 AM