Tímarit Máls og menningar - 01.02.2009, Blaðsíða 130

d ó m a r u m b æ k u r
130 TMM 2009 · 1
vísa til aðalpersónunnar ýmist með 1. persónufornafninu „ég“ eða 3. persónu-
fornafninu „hún“. Þessi skipti eru nokkuð ör framan af sögu en þeim fækkar
eftir því sem á líður frásögnina. Í þekktri skáldsögu Marguerite duras, La
douleur (1985) (titillinn vísar til sársauka) notar duras þessa sömu aðferð. Þar
er augljóst að sögukonan, sem að mestu leyti talar í 1. persónu, grípur til 3.
persónufornafnsins þegar það sem hún lýsir er of sársaukafullt fyrir hana að
horfast í augu við; 3. persónufornafnið er þá leið sögukonu til að skapa fjarlægð
á milli sín og hinna sársaukafullu lýsinga. Ég fæ ekki séð að neitt slíkt sé á ferð-
inni í sögu Álfrúnar, með einni athyglisverðri undantekningu sem rædd verð-
ur hér á eftir. Það má hins vegar geta sér til um að hér sé einfaldlega verið að
vísa til þess að sögukonan skoðar sjálfa sig bæði utan frá og að innan; að upp-
rifjun hennar á fortíðinni sé fólgin í því að horfast í augu við atburði fortíðar
og ekki síður í því að kannast við þær tilfinningar sem hafa lengst af verið
bældar.
Bæling hlýtur alltaf að vera undirliggjandi í frásögn þar sem sögumaður er
tregur til þeirrar upprifjunar sem frásögnin byggist engu að síður á. Það er
líklega engin tilviljun að sagan hefst á draumi sögukonu sem hún afgreiðir
sem: „Tómt rugl auðvitað,“ en bætir síðan við „en þótt draumar séu lítið annað
geta þeir samt fengið hjartað í manni til að ólmast líkt og innilokaður fugl í leit
að frelsi“ (5). Ekki túlkar sögukona drauminn fyrir okkur þó að henni hvarfli
að vísast hefði Freud eitthvað haft um hann að segja (6). Stuttu síðar skellur á
mikil regnskúr og Rán óttast að vatn flæði í kjallarann og drífur í að hreinsa
rusl sem safnast hefur í niðurfallið: „Hvaðan kom þetta allt? Fatan ofan við
brekkuna sem húsið stóð í hlaut að vera sökudólgurinn, áreiðanlegt að flæddi
óhindrað um opið hliðið og niður stíginn. Hana verkjaði í bakið en mátti ekki
gefast upp. Sannfærðist um að hún væri að gera eitthvað sem hefði táknræna
merkingu þótt í svipinn væri henni ókunnugt um hvað það var“ (14). Freistandi
er einmitt að lesa kjallara sem á að hættu að fyllast og niðurfallshreinsun sem
táknræna tilvísun til undirmeðvitundarinnar og þeirrar sálrænu skoðunar
sem á sér stað í bókinni. Rödd í draumnum segir skipandi: „Vertu kyrr! Ekki
hreyfa þig!““ (6) og Rán tengir skipunina við bernskuna og móður sína. Til-
efnið voru tíðar heimsóknir til saumakonu sem mældi Rán út þegar sauma
skyldi á hana nýjar flíkur. Skipunin: „Vertu kyrr“ fær að sjálfsögðu aðra skír-
skotun þegar haft er í huga að hana dreymir drauminn daginn áður en hún
leggur af stað í ferðalagið til Íslands. Þótt hún sé staðráðin í því að fara, verði
reyndar að fara til að gera upp dánarbú foreldra sinna með systur sinni, Þóru,
þá er ljóst að hún kvíðir fyrir ferðalaginu. Reyndar verður brátt ljóst að Rán er
ekki í góðu jafnvægi. Hún er kvíðin, tekur svefnpillur og notar áfengi óspart.
Hjónaband hennar og hins svissneska eiginmanns hennar, Hansjürg, er barn-
laust og virðist ekki mjög hamingjusamt. Þau hjónin eiga fáa vini, þeir eign-
uðust börn og barnabörn, voru uppteknir af fjölskyldum sínum og hurfu. Eina
vinkonu á Rán, Mado, en samband þeirra virðist ekki byggjast á trausti, að
minnsta kosti ekki af hálfu Ránar. Rán er dómhörð í garð Mado, hefur lítinn
skilning á skammvinnum ástarsamböndum hennar, líkar ekki hversu „nær-
TMM_1_2009.indd 130 2/11/09 11:27:32 AM