Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Blaðsíða 67

Á s a- Þ ó r o g f ö r i n t i l H o l l y w o o d
TMM 2014 · 1 67
er þjóðarímyndin mjög mótuð í kringum þau. Í grein sinni „Sagnfræðin
í heimi menningararfs og minninga“ bendir Helgi Þorláksson á að menn-
ingararfurinn er oft í andstöðu við sagnfræði, að því leyti að „það einkenni
menningarfs m.a. að verið sé að hampa einhverju úr fortíðinni, vekja athygli
á að eitthvað frá fyrri tíð sé sérstakt eða einstakt, fagna því og frægja það“.24
Menningararfur hefur markmið, meðal annars þann að „efla samstöðu“
og „gefa samtímanum merkingu og tilgang. Menningararfur sé nátengdur
föðurlandsást og notaður sem aðdráttarafl í ferðamennsku“.25 Hér kemur
nýtingin aftur inn, en ein hlið hennar birtist í því að það er á grundvelli forn-
ritanna sem hugmyndin um Íslendinga sem bókmenntaþjóð, eða bókaþjóð
hefur mótast. Það er athyglisvert að sjá hvernig þessi hugmynd sker sig þvert
á pólitík, en henni er haldið á lofti jafnt af vinstri- sem hægrimönnum,
þó vissulega séu áherslurnar ekki alltaf þær sömu (samt ber ekki mikið í
milli). Og það er á grundvelli þessarar ímyndar um bók(mennt)aþjóðina
sem Reykjavíkurborg var útnefnd Bókmenntaborg uNESCO. Hér má því
sjá áhugavert dæmi um hvernig ímynd þjóðar, sem að miklum hluta til er
mótuð í þágu sjálfstæðisbaráttu með það að markmiði að aðskilja þjóðina
frá nýlenduherrunum og skapa henni tilverugrundvöll og sérstöðu – jafnvel
yfirburðastöðu, nær ekki aðeins takmarki sínu, sjálfstæði, heldur á sér fram-
haldslíf ríflega öld síðar.
Þannig má segja að ímynd sem sköpuð var í ákveðnum tilgangi, einhvers-
konar markaðssetningu sjálfstæðis, hafi haft grundvallaráhrif á sjálfsmynd
þjóðarinnar. Catherine Palmer ræðir þetta ferli einmitt í tengslum við ferða-
mennsku. Hún bendir á að þjóðir skapi sér ímynd út á við útfrá menningar-
arfi (sem oft er bundinn tilteknum stað). Þessi ímyndasköpun endurvarpast
aftur til baka, og mótar enn frekar ímynd þjóðarinnar. Í þessu samhengi
verður menningararfurinn afar mikilvægur og ekki síður hugmyndin um
hann, það hvernig hann býr til samkennd og tilfinningu fyrir einhverju sem
er einstakt og skapar (lokaða) einingu þjóðarinnar.26 Þessi samkennd byggist
ekki endilega á sögulegum staðreyndum (hverjar sem þær nú eru) heldur
frekar á tilfinningu fyrir sögunni, það er að segja, menningarlega mótuðum
hugmyndum um hver sagan sé eða eigi að vera. Eða með orðum Valdimars
Tr. Hafsteins: „Því að menningararfur er ekki síst ákveðið sjónarhorn á til-
veruna.“27 Mitt í þessum heimi ímynda og ímyndasköpunar er svo krafan á
sanngildi.
Innblásinn af Íslandi
Eins og áður segir var önnur Thor-myndin að hluta til tekin upp á Íslandi
sem hafa má til marks um einhverskonar tilraun til að hverfa aftur til upp-
runans og styrkja sanngildið.28 Myndin er bara eitt dæmi af mörgum sem
hafa nýtt sér íslenska náttúrufegurð og gert er ráð fyrir að þetta muni auka
ferðamennsku til muna, enda er kvikmyndatúrismi þekkt fyrirbæri. Það