Tímarit Máls og menningar - 01.03.2014, Page 138

D ó m a r u m b æ k u r
138 TMM 2014 · 1
siðferðilegar spurningar um trúnað.
Hins vegar er heildarmyndin af náköld-
um veruleika stjórnmálanna trúverðug
og afar gagnleg fyrir þá sem vilja skilja
hvernig kaupin gerast í reynd á hinni
pólitísku eyri – „warts and all“ eins og
stundum er sagt á engilsaxnesku. Bækur
af þessu tagi hafa verið fátíðar á Íslandi –
en algengar í útlöndum.
Í bók Steingríms er nafnaskrá, en
atriðisorðaskrá vantar. Hvorugt er hins
vegar að finna í bók Össurar. Það er til
mikils baga fyrir lesendur. Með nútíma-
tækni á að vera auðvelt og kostnaðarlítið
að þjóna lesendum betur í þessu efni.
Þröstur Helgason
„Hvað binzt
við nafn?“
Auður Ava Ólafsdóttir: Undantekningin –
De arte poetica. Bjartur 2012.
I
Meginvandi skáldskaparins er sá að
hann reynir að lýsa ólínulegri tilvist
mannsins á línulegu formi bók-
menntanna. Listform sem gerir ráð fyrir
því að byrjað sé á ákveðnum stað og
endað á öðrum er ekki sérlega vel til þess
fallið að ná utan um hið tilviljunar-
kennda og óvænta. Þetta þýðir ekki að
frávikin hafi ekki verið viðfangsefni
skáldskaparins. Þau hafa þvert á móti
haft mikið aðdráttarafl fyrir skáldin.
Þetta þýðir einfaldlega að línulegt form
prentaðs texta fellir frávikin iðulega að
sínu lögmáli. Þetta hljómar ekki að öllu
leyti vel. Er skáldskapurinn þá nauð-
bundinn af einhvers konar kerfi?
Skoðum málið frá annarri hlið. Frá-
sagnir hafa frá alda öðli endurspeglað
óreiðuna í heiminum með einhverjum
hætti. Furðusagnir fyrri alda eru ágætt
dæmi. En frásögnum hefur einnig verið
ætlað að koma reglu á óreiðuna, gera til-
viljunarkennd tákn að skiljanlegum
heimi; goðsagnir breyttu kaosi í kosmos.
Þetta hefur einnig verið markmið vís-
indanna. Vísindalegur skilningur virtist
um tíma jafnvel geta fellt heiminn í eitt
samfellt kerfi og bókmenntirnar fylltust
um leið trú á að þær gætu lýst þessu
kerfi með raunsæislegri nákvæmni. En
síðan áttuðu vísindamenn sig á því að
það væri ekki að öllu leyti hægt að fella
heiminn í línulegt kerfi. undantekning-
arnar væru of margar. Til þess að ná
utan um þær dugðu ekki línulegar jöfnur
stærðfræðinnar sem sýndu kerfið bregð-
ast við áreiti í réttu hlutfalli við styrk
áreitisins. undantekningarnar kölluðu á
ólínulegar jöfnur sem byggja ekki á
neinum almennum aðferðum. Og enn
eru vísindin skammt á veg komin með
að skilja þau ólínulegu kerfi sem hafa
áhrif á líf okkar á hverjum degi. Skáldin
standa því aftur (og enn) frammi fyrir
óreiðu sem þau reyna öðrum þræði að
koma skipan á.
En skáldin eru ekki bara reglupésar.
Flókin heimsmynd vísindanna hefur
ekki síður kallað á tilhneigingu til þess
að lýsa óreiðunni eða endurspegla hana í
bókmenntunum. Grundvallarþáttum í
þeirri bókmenntahefð sem myndast
hafði í gegnum aldirnar hefur til að
mynda verið ýtt til hliðar í sumum verk-
um sem einkum hafa verið kennd við
framúrstefnu og módernisma. Línulegri
frásagnarframvindu er þá riðlað og
sömuleiðis röklegum merkingar-
tengslum í tungumálinu, persónusköpun
verður brotakennd, sjónarhorn flöktandi
og fleira mætti nefna. En höfuðverkur-
inn er eftir sem áður sá að bókmenntirn-
ar sitja uppi með miðilinn sem þær eru