Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2020, Page 113

JAKOB VOn UExKüLL
112
ingar, má taka mið af fjölfrumungum sem hafa sama göngulag og álykta að
útfrymi totufóta sé alls staðar samsett úr að minnsta kosti tveimur himnum
sem skerast rétthyrnt í þá átt sem þær styttast. Ef önnur þessara frymishimna
styttist, þá ætti hún þar með að þenja hina út. Út frá fjölfrumungum vitum
við að erting leiðir alltaf út í þanda vöðva. Ef við yfirfærum það á frymið,
myndi það þýða að stytting annarrar himnunnar ylli því næst styttingu hinn-
ar himnunnar vegna þess að ertingin leiddi út í þöndu himnuna. Valdi önnur
himnan lengingu skinfótar, þá leiðir það til þess að hann dregst til baka við
samdrátt hinnar himnunnar. Sé gert ráð fyrir að himnur frymisins skerist, þá
skýrir það einnig vandræðalaust kúlulögun amöbunnar, sem hún tekur ávallt
á sig er hún verður fyrir miklu áreiti frá öllum hliðum.
Hér vaknar sú spurning hvort líta beri á að slíkt fyrirkomulag hjá frymi
totufóta geti talist stöðugt eða ekki. Frymið býr nefnilega ekki einungis yfir
þeim eiginleikum að geta styst og lengst heldur getur það einnig linast og
þést á ný. Útfrymið er ekki aðeins í stakk búið að breyta lögun sinni heldur
einnig þéttleika sínum. Þéttleikinn breytist alveg sjálfstætt og er óháður lög-
uninni hverju sinni. Það kemur skýrt í ljós við inntöku fæðu. Jennings lýsir
henni á eftirfarandi hátt: „Lítilsverðar smáagnir á borð við sót, sem loða við
yfirborðið, eru ekki teknar inn.“ Aftur á móti loðir fæða eins og hjóldýr, bif-
dýr eða bakteríuhrúgur ekki aðeins föst við dýrið, heldur sogast hún hægt og
rólega inn í amöbuna. Þetta næringarnám er viðstöðulaust meðan útfrymið
hringsnýst. Við það lenda fæðuagnirnar sitt á hvað á svæðum sem ýmist
styttast eða lengjast í ólíkum mæli. Þrátt fyrir það linast frymið sífellt meir í
næsta nágrenni fæðunnar þar til hún hefur borist í innfrymið. Frymið verður
að linast áfram þar til það leysist upp í vökva til að hleypa fastri fæðunni í
gegn. Að því loknu verður útfrymið strax samt á ný.
Af þessu má vera ljóst að þegar himnuformgerð er til staðar í útfryminu,
þá hverfur hún þegar hún linast en birtist svo strax aftur. Sá eiginleiki að geta
látið formgerðir verða til og hverfa er jú mikilvægasti eiginleiki frymisins.
Amoeba terricola þekur stundum fæðu sína með útfrymismöttli, sem sekk-
ur síðan á kaf í innfrymið með fæðunni. Penard kom enn fremur auga á að
saurinn var endrum og sinnum þakinn útfrymishimnu, sem hafði sýnilega
myndast í innfryminu, og var þrýst út ásamt þessum möttli með kippum.
Til að ljúka þessum athugunum á hreyfingum útfrymisins skal einnig
nefnt að þegar útfrymi amoeba terricola særist lítillega, þá snýr hún jöðrum
sársins inn á við þannig að það myndast gróp í laginu eins og trompett. Út-
frymið rennur síðan saman á ytri jöðrunum og lokar opinu á ný. Útfrymið
sem var innbyrt, hverfur á sinn stað. Ef áverkarnir eru alvarlegir, ef þrýst er á