Vísir - 14.12.1960, Side 14

Varnarbandalag V-Evrópuríkja.
Uti í heimi dró til tíðinda um þessar mund-
ir. Útþenslustefna Sovétríkjanna hélt stöðugt
áfram, hvert ríkið á fætur öðru i A-Evrópu
féll í hendur kommúnista með ofbeldi og í
skjóli Rauða hersins. Valdaránið í Tékkó-
slóvakíu í febrúar 1948 sýndi svo glöggt sem
hugsast getur, hverra örlaga nágrannaríkin í
vestri mættu vænta, ef svo héldi áfram. Undir
foruslu Bandaríkjanna var hafinn undirbúning-
ur að stofnun varnarbandalags V-Evrópuríkja,
eftir að jíað sýndi sig, að S. Þ. voru þess van-
máttugar að veita nauðsynlega vernd. Meðal
])eirra þjóða, sem boð fengu um þátttöku voru
íslendingar. Eins og nærri má geta risu komm-
únistar öndverðir gegn jjessari bandalagsstofn-
un og fengu til liðs við sig ýmsa óraunsæis-
menn, sem virtust ekki koma auga á, hvílíkur
háski búinn var frjálsum þjóðum, ef svo héldi
fram, sem horfði. í flestum iöndum, sem gerð-
ust aðilar að varnarbandalaginu héldu komm-
únistar uppi óspektum og áróðri til að reyna
að hindra aðild að bandalaginu. Sama varð hér
upp á teningum, en þar stóðu kommúnistar
ekki einir. Ríkisstjórnin stóð óskipt að aðild
að bandalaginu og sömuleiðis stuðningsflokk-
ar hennar, Sjálfstæðisflokkur og Alj)ýðuflokk-
ur, en Framsóknarflokkurinn var klofinn.
Aðild íslendinga að bandalaginu var sam-
þykkt á Alþingi, og íslendingar liafa síðan
verið aðilar að því.
Áður en þetta gerðist, höfðu Bandaríkin
lagt þungt lóð á metaskálarnar til eflingar
efnahag og framleiðslu ýmissa V-Evrópuríkja.
Er þar átt við Marshall-hjálpina svonefndu,
er í því var fólgin, að Bandarikin veittu mikla
fjárhagslega aðstoð til uppbyggingar atvinnu-
lífi í ýmsum löndum. Hefur þeirri hjálp verið
haldið áfram i ýmsu formi allt fram á þennan
dag og orðið framar öðru til þess að skapa
hinn trausta efnahag ýmissa V-Evrópuríkja.
Islendingar liafa ekki síður en ýmsir aðrir
notið góðs af þessu. Má sérstaklega nefna hina
geyimiklu aðstoð, er veitt hefur verið i sam-
bandi við fyrirtæki eins og Áburðarverksmiðj-
una, Sementsverksmiðjuna og virkjun Sogsins.
Þrátt fyrir þessa aðstoð kreppti mjög að
gjaldeyrismálum þjóðarinnar og þær ráðstaf-
anir ríkisstjórnarinnar, er áður getur, dugðu
ekki til að bæta úr ástandinu. Kosningar fóru
fram 1949, en ekki varð um verulega röskun
á valdahlutföllum flokkanna við þær. Hins
vegar varð stjórnarsamstarfinu ekki haldið
áfram, og hófst nú stjórnarkreppa, sem lyktaði
með þvi, að Ólafur Thors myndaði minni-
hlutastjórn Sjálfstæðisflokksins. Þessi ríkis-
stjórn bar fram frumvarp um róttækar aðgerð-
ir í efnahagsmálum, m. a. bæði um gengislækk-
un og stóreignaskatt.
Naumast var frumvarpið fram komið, er
Framsóknarflokkurinn flutti vantraust á ríkis-
stjórnina, en gekk síðan til stjórnarsamvinnu
við Sjálfstæðisflokkinn um þær sömu ráðstaf-
anir í meginatriðum og vantrauststillagan var
byggð á. Varð Steingrímur Steinþórsson nú
forsætisráðherra.
Eftir að gengislækkunin var farin að hafa
álirif og aðrar þær ráðstafanir, er samtimis
voru gerðar, skapaðist um skeið allmikið jafn-
vægi, en úti í heimi höfðu hins vegar gerzt
atþurðir, er ollu miklum verðhækkunum á
heimsmarkaðinum, sem eigi var unnt að sjá
fyrir, þegar lögin um gengislækkun voru sam-
þykkt.
Hér er átt við árás kommúnista á Suður-
Kóreu sumarið 1950. Kom þá greinilega fram,
að kommúnistar gerðu sér ljóst, að með til-
komu Atlantshafsbandalagsins varð ekki lengur
haldið áfram á ofbeldisbrautinni í Evrópu.
En nú var tekið á málunum af einbeitni. Sam-
einuðu ])jóðirnar snerust til varnar og eftir
alllangan ófrið voru árásarmennirnir endan-
lega hraktir á brott. Við þessa ofbeldisárás
kommúnista opnuðust augu ýmissa, sem áður
höfðu talið sér hæsta hugsjón að hafa ísland
varnarlaust. Á árinu 1951 var samið við Banda-
rikin um hervernd íslands á grundvelli Norður-
Atlantsliafs-sáttmálans og sætti þessi sjálfsagða
ráðstöfun ekki verulegu andófi nema hjá
kommúnistum.
Verðbólga og dýrtíð.
Eins og áður segir var hér komið sæmilegt
jafnvægi á árið 1952. Undu kommúnistar þvi
stórilla, sem vonlegt var og liugðust nú enn
koma af stað verkföllum eins og jafnan, þegar
reynt hefur verið i alvöru að sporna við verð-
bólgu. Og þetta tókst. í árslok 1952 var háð
mikið og harðsótt verkfall, er lyktaði með
því, að kauphækkanir urðu og dýrtíðarhjólið
fór enn að snúast. Nú var sýnt, að Framsóknar-
menn fóru að ókyrrast og á næsta ári rufu
þeir stjórnarsamstarfið. Eftir kosningarnar
1953 myndaði Ólafur Thors samstjórn söniu
flokka. Þessari rikisstjórn tókst að sporna við
því, fyrstu tvö árin, að verðbólgan héldi áfram
og meira að segja tókst að stíga verulegt skref
til að losna við höftin.
Skömnm fyrir kosningarnar 1953 hafði verið
stofnaður flokkur utan um þá hugmynd að
íslendingum væri sú þörf brýnust að koma
varnarliðinu úr landi. Náði þessi flokkur litl-
um þroska, en tókst þó að koma tveim mönnum
á þing og að fella liinn eina þingmann, sem
Framsóknarflokknum liafði þá tekizt að fá
kosinn í Reykjavík.
Þessi atburður varð til þess að vekja tals-
verðan ugg í Framsókn. í þeim átökum, sem
orðið höfðu um flugvallarsamninginn 1946 og
inngönguna í Atlantshafsbandalagið 1948 hafði
það sýnt sig, að nokkur hluti Framsólcnar
var ekki liollur í samstarfi lýðræðisflokkanna.
Ótti nn við vaxandi fylgistap til Þjóðvarnar-
flokksins fór vaxandi, og liafði veruleg áhrif
á þróun stjórnmálanna næstu árin.
Hræðslubandalagið.
Þegar kom fram á árið 195C, var sýnt að
stjórnarsamstarfið var raunverulega úr sög-
unni, enda var nú skammt tíðinda á milli.
í aprílmánuði það ár birtu Alþýðuflokkurinn
og Framsóknarflokkurinn yfirlýsingu um
meiriháttar samvinnu í væntanlegum kosning-
um og stefnuskrá, sem átti að komast í fram-
kvæmd ef flokkarnir næðu meirihluta.
Bandalag þetta miðaði að þvi, að hagnýta
sér út í yztu æsar galla kosningalaganna og
ná sem allra mestum fjölda þingmanna út á
sem fæst atkvæði. Meirihluti landskjörstjórn-
ar taldi sér þó ekki heimilt að sinna kæru
Sjálfstæðisflokksins' út af þessu broti gegn
anda kosningalaga og stjórnarskrár.
En svo fór þó, að tilræðið lieppnaðist ekki.
„Hræðslubandalagið“ eins og þetta bandalag-
var kallað í daglegu tali, náði ekki meirililuta
á Alþingi, þótt mjóu munaði. En hugmyndin
um „vinstri stjórn“ var enn i fullu fjöri.
Sósialistaflokkurinn var nú búinn að fá slíkt
óorð á sig af Rússadekri _ sínu, að ekki þótti
lengur liættandi á að bjóða fram í nafni hans.
Um þessar mundir barst líka óvæntur hval-
reki, ef svo má að orði komast, á fjörur
kommúnista. Hannibal Valdimarsson liafði
þá nokkru áður með óvenjulegum hætti verið
kosinn formaður Alþýðuflokksins. Undu liinir
betri menn flokksins stórilla sliku ófremdar-
ástandi og var karli velt úr því sæti við
fyrsta tækifæri, sem gafst. Af þessari ástæðu
og fleirum gerðist liann nú baldinn i flokknum
og lyktaði þessu svo, að hann fór úr Alþýðu-
flokknum með nokkra menn með sér og gekk
til liðs við sósialistaflokkinn. Gerðu Hannibal
og sósíalistar félag með sér og kölluðu Alþýðu-
bandalag.
Eins og áður segir fékk Hræðslubandalagið
ekki vilja sinn og var nú leitað á náðir Al-
þýðubandalagsins og „vinstri stjórn“ fæddist.
Eitt helzta kosningaloforð þeirra flokka,
sem að v-stjórninni stóðu, var að segja upp
varnarsamningnum við Bandarikin og koma
hernum úr landi. Varð þetta höfuðatriði
kosningabaráttunnar til þess, að að Þjóðvarn-
arflokkurinn náði engu þingsæti, og var það
nokkur vinningur fyrir Framsóknarflokkinn.
Efndir þessa höfuðkosningaloforðs stjórnar-
flokkanna allra urðu engar. Til málamynda
voru hafnar viðræður, sem þegar lognuðust
út af. Siðan sat stjórnin sem fastast, meðan
kostur var, án þess að nokkuð væri frekar
minnzt á brottför hej'sins.
Með önnur kosningaloforð stjórnarinnar fór
á svipaðan hátt. Saga vinstri stjórnarinnar
er svo alkunn, að ekki þykir ástæða til að
rifja hana upp.
Þegai' Hermann Jónasson baðst lausnar fyrir
sig og v-stjórrnina, var ástandið í landinu
þannig, að ekki var samstaða um nein úrræði í
stjórninni og þjóðin var bókstaflega að ganga
fram af brúninni. Dýrtíðarholskefla var að
ríða yfir og ekki virtist annað sýnilegt en
þjóðarfleyið mundi liðast sundur.
Sigur í kjördæmamálinu.
Erfiðleikar virtust á þvi að fá skipaða þing-
ræðisstjórn, en það tókst þó, þvi að rétt fyrir
áramótin myndaði Emil Jónsson minnihluta-
stjórn Alþýðuflokksins og naut stuðnings
Sjálfstæðisflokksins. Þessum flokkum tókst í
sameiningu að vinda ofan af dýrtíðarkeflinu,
færa visitöluna niður og halda verðlagi jafn-
framt í skorðum. Þessi ríkisstjórn lýsti aðal-
verkefni sín' tviþætt, annars vegar að halda
dýrtíðinni í skefjum og hins vegar að koma
kjördæmaskipun landsins í lýðræðislegt horf.
í samvinnu Alþýðuflokksins og Sjálfstæðis-
flokksins tókst að bera kjördæmamálið fram
til sigurs. Stoðaði það lítt þó að Framsóknar-
menn færu hamförum um landið til að spilla
fyrir þessu réttindamáli. Og' sumarið 1959
var svo umrædd stjórnarskrárbreyting sam-
þykkt, og var þá lokið meira en aldarfjórðungs
baráttu í þá átt að tryggja í aðalatriðum jafn-
an rétt landsmanna til áhrifa um skipun Al-
þingis, og er þó réttur Reykvíkinga og íbúa
Reykjaneskjördæmis enn ekki að öllu leyti jafn
rétti annarra.
í dýrtíðarmálum tókst að halda i horfinu,
þannig að ekki urðu teljandi verðhækkanir
á þessu ári.
Útþenzla landhelginnar.
Þá er að geta landlielgismálsins. í tið
v-stjórnarinnar var þróunin orðin þannig í
því máli, að tímabært virtist að tekin yrði
ákveðin afstaða í málinu og l)á á grundvelli
laganna, sem sett höfðu verið 1948, um visinda-
lega vernd fiskimiða landgrunnsins, enda
höfðu þær ráðstefnur, sem haldnar höfðu ver-
ið af hálfu Sameinuðu þjóðanna til lausnar
þessu máli, reynzt árangurslausar. í þvi máli
var léleg samstaða í v-stjórninni. Þetta mál
er hins vegar svo í fersku minni, að ekki
þykir ástæða til að rekja það ýtarlega að svo
stöddu. Hinn 1. sept. 1958 var landhelgin færð
út og þá þegar kom til árekstra við Breta
og liélzt svo allt fram á þetta ár, þegar teknar
voru að nýju upp viðræður við Breta um mál-
ið. í þessu rnáli liafa bandalagsþjóðir íslend-
inga, sem margar hverjar hafa haft ríkra hags-
muna að gæta, sýnt íslendingum skilning
og viðurkennt i verki útfærslu landhelginnar.
Hér er þó ein undantekning, þar sem eru
Bretar.
Heilbrigt jafnvægi í efnahagsmálum.
Eftir að kosið var háustið 1959 eftir hinni
nýju stjórnarskrá breyttust valdahlutföllin í
þinginu í lýðræðisátt eins og að var stefnt.
í framhaldi af þeirri samvinnu er hafizt hafði
milli Alþýðuflokksins og Sjálfstæðisflokksins
í árslok 1958 var eðlilegt, að þessir flokkar,
er nú höfðu sameiginlega meirihluta á Alþingi,
mynduðu stjórn.
Svo tókst líka og í nóvembermánuði 1959
tók við völdum samstjórn flokkanna undir
forsæti Ólafs Thors. Hér er ekki staður og
stund til að gera grein fyrir störfum þessarar
stjórnar, en hún hefur á margan hátt tekið
málin nýjum tökum, stefnt að þvi að skapa
hér heilbrigt jafnvægi í efnahagsmálum.
14
VlSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS