Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 49

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 49
Nokkur atriði úr þróun íslenzkrar í hálfa öld Hér vcrður ekki rituð saga íslenzkrar verzl- unar um hálfrar aldar skeið. Svo stórstígar framfarir og miklar breytingar hafa orðið á verzlun landsmanna á þessu tímabili, að ekki er hægt að gera því skil í stuttu máli. Hér verður því aðeins reynt í aðaldráttum að lýsa þeirri þróun, sem fram hefur farið, eins og hún kemur þeim fyrir sjónir, sem fylgst hefur með málum þetta tímabil og að ýmsu leyti tekið virkan þátt í því sem gerst hefur í verzlunarmálunum. Á vegamótum. Ég hygg að ekki sé það fjarri sanni, að í lok fyrsta hluta aldarinnar, hafi íslenzk verzlun staðið á vegamótum. Undanfarna áratugi höfðu innlendir kaupmenn og kaupfélög smám saman lieimt verzlunina úr höndum danskra kaup- manna, sem Jengi höfðu verið mestu ráðandi um aðflutninga til landsins. Allstaðar var við ramman reip að draga, þvi að hin dönsku verzlunarfyrirtæki, sem höfðu svo gróna að- stöðu og mikið fé, reyndu að lialda aðstöðu sinni sem lengst. íslendingar áttu því jafnan undir högg að sækja og aðstaða þeirra var erfið, ekki sízt vegna féleysis. Leituðu þvi marg- ar verzlanir í öndverðu aðstoðar hjá dönskum útflutningsfyrirtækjum um vörulán til verzl- unarrekstursins. Menn fengu erlendu vörurnar á vorin og greiddu þær svo með afurðum siðari hluta ársins. Margar myndarlegar verzlanir höfðu risið á fót, sem voru eign íslenzkra manna. Kaup- félög voru í öflugum uppgangi og voru starf- andi á tuttugu stöðum kringum land. Sjálf- stæðar islenzkar kaupmannaverzlanir voru í flestum kauptúnum. Sumar af þessum verzl- unum voru með svo miklum myndarbrag, að hinar erlendu kaupmannaverzlanir voru óðum að draga sig í hlé. Talið er að kringum 1910 hafi sjöunda hver verzlun í landinu verið í höndum útlendinga. Nokkrar íslerizkar heildsöluverzlanir höfðu þá verið stofnaðar. Seldu þær kaupmönnum og kaupfélögum vörur beint frá framleiðendum og var það nýr þáttur í verzluninni, sem síðar átti eftir að gerbreyta innflutningsverzluninni. Fimm viðskiptalönd. Árið 1910 voru viðskiptalönd íslendinga aðeins fimm að tölu. Þau voru þessi: Noregur, Bretland, Danmörk, Svíþjóð og Þýzkaland. Aðallega voru viðskiptin við Danmörku og Bretland, því að þar var auðveldast að fá vörulán, og einnig auðveldast að koma þar afurðum landsmanna í verð. Um það þarf varla að efast, að þessi fábréyttu verzlunar- sambönd, sem landsmenn höfðu í byrjun ald- arinnar og þeir verzlunarhættir, sem þá ríktu, bafa ekki getað tryggt landsmönnum hagkvæma verzlun, enda er ástandið yfirleitt óburðugt hjá almenningi og fátækt mikil. Þegar litið er til baka og borin saman afkoma rnanna bá og nú, getur enginn gert sér hugmynd um þann gífurlega mun, sem þar er á, nema þeir er lifað hafa þetta tímabil frá fátækt til al- mennrar velmegunar. Lagt í rúst og bgggt á ný. Þó liæg þróun sé oft farsælust, bæði í verzl- un sem öðru, þá er stundum nauðsynlegt að bylta um jarðveginum, til þess að nýr gróður geti komið fram og uppskeran margfaldast. Slík bylting gerðist í verzlun landsmanna vegna áhrifa fyrri heimsstyrjaldarinnar. Land- ið var þá einangrað að mestu frá viðskipta- löndum sínum, og varð að leita til nýrra markaða til þess að afla landinu nauðsynja. En þá skildu hinir islenzku kaupsýslurrienn, að ]>eirra vitjunartími var kominn. Hin gömlu verzlunarfyrirtæki, sem voru þvi vön að fá allar vörur sínar frá einum stað, og þurftu ekki að hafa áhyggjur af því að leita fyrir sér víða um lönd, lil þess að kaupa inn nauð- synjar, lögðu nú hendur í skaut og hefði lítt verið séð fyrir þörfum landsmanna í ó- friðnum, ef þeirra forsjá hefði eingöngu átt að sjá verzluninni borgið. Heimstyrjöldin var sú bylting sem þurfti, til þess að fella hið gamla verzlunarskipulag í rúst og neyða þjóð- ina til þess að byggja upp verzlun sína á eigin spítur. Var þá tekið upp beint verzlrinar- samband við Norður-Ameriku, sem varð í rauninni uppliaf þess að íslendingar hristu af sér hina gömlu verzlunarfjötra og leituðu að nýjum mörkuðum, þar sem liægt var að kaupa vörurnar beint frá framleiðendum, með miklu liagstæðara verði en áður hafði verið. Erfiðleikar nýrrar kynslóðar. Ekki var við öðru að húast, en að hin unga verzlunarstétt, sem lenti í deiglu heimsstyrj- aldarinnar, liefði við ýmsa erfiðleika að striða, meðan á istyrjöldinni stóð og síðar. Ný kyn- slóð var nú tekin við, ung og bjartsýn, dugleg og framgjörn. Verðfall og aðdragandi krepp- unnar, sem fylgdi í kjölfar styrjaldarinnar, reyndist að ýmsu leyti erfiður skóli, en á þeim árum sýndi verzlunarstéttin islenzka, hvað i hana var spunnið og út úr þeirri raun kom hún sterkari en áður og jafnframt var þvínær öll verzlun landsmanna koinin í is- lenzkar hendur. Á árunum milli 1920 og 1930 má segja, að hinar erlendu verzlanir, sem hér tórðu i ófriðarlok, féllu smám saman i valinn. Þeirra verzlunarhættir hentuðu ekki lengur hinum nýja tíma. Þegar svo lieims- kreppan skall yfir í kringum 1930 mátti segja, að íslendingar sjálfir væru með öllu einráðir í verzluninni um allt land. Þó að enn væru starfandi úti um land nokkrar verzlanir hins gamla tíma, höfðu kaupfélögin og íslenzkir kaupmenn að öllu leyti náð yfirhendinni í verzluninni. Kreppa og höft. Með heimskreppunni byrjar nýtt tímabil í íslenzkri verzlun. Stöðnun og erfiðleikar í öllum viðskiptum, sem heimskreppan leiddi af sér, urðu til þess, að flest lönd urðu að taka upp nýja verzlunarhætti til þess að vernda gjaldeyri sinn. í fyrsta skipti kom nú það fyrirbæri fram í heimsverzluninni, að jafnvel hin stóru iðnaðarlönd höfðu ekki gjaldeyri til að borga fyrir allan innflutning sinn og verzlunar Björn Ólafsson. urðu því að taka ripp þá aðferð að setja höft á alla innflutningsverzlun. Varð það til þess, að víðtækir samningar voru teknir upp milli flestra ríkja um gagnkvæm vöruskipti að meira eða minna leyti, og öll verzlun var liáð ströng- um reglum um innflutning og útflutning. Síðari hluta árs 1931 var þetta kerfi sett á hér á landi, enda var þá svo komið, að gjald- eyrir var ófáanlegur nema fyrir brýnustu nauðsynjum. ísland þurfti að gera viðskipta- samninga við mörg lönd, sem hafði það í för með sér, að ákveðnar vörur þurfti að kaupa í ákveðnum löndum, og var verzlunarstéttinni fyrirskipað að leita sambanda i einu landinu eftir annað til þess að hægt væri að fullnægja slíkum samningum. Þessir samningar tóku breytingum frá ári til árs, svo að þær vörur sem eitt árið þurfti að kaupa í einu landi voru næsta ár keyptar frá öðru landi. Inn- flytjendur þurftu því að vera sífellt viðbúnir, að leita nýrra sambanda vegna innflutnings á nauðsynjum til landsins, eftir því hvar út- flutningsvörur landsmanna seldust. Þetta var nýr skóli, sem hin unga verzlunarstétt varð nú að ganga í gegnum, en liún sýndi það sem fyrr, að hún var starfi sínu vaxin. Þótt aðstæður væru erfiðar leysti luin hlutverk sitt af hendi með slikri prýði, að hún stóð hvergi að baki verzlunarstéttum þeirra landa, sem um aldir höfðu þjálfast í viðskiptum víða um heim. Hæfni þeirra manna, sem á þessu tíma- bili sáu um útflutnings- og innflutningsverzlun landsmanna, má telja með ágætum. Fáir munu telja haftaverzlun þessa tíinabils æskilega og fáir munu óska að slíkir verzlunarhættir verði teknir upp aftur í því formi, sem þeir voru í á árunu frá 1930 og fram til annarar heimsstyrjaldarinnar. En þetta tímabil var sem nýr skóli fyrir verzlunarstétt landsins og má segja að fátt sé svo með öllu illt, að ekki boði nokkuð gott. Reynzlan, sem fékkst á þessum árum hefur byggt upp grundvöll viðtækrar þekkingar, hugkvæmni, samkeppni og skipu- lagningar, sem verzlun landsins stendur á í dag. Þáttaskil og verðbólga. Með síðari heimsstyrjöldinni verða þáttaskil Afmælisblað VÍSIS VÍSIR 50 ÁRA 48
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.