Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 116

Vísir - 14.12.1960, Blaðsíða 116
Lárus Sigurbjörnsson: Lárus Sigurbjörnsson. REYKJAVÍK 1910 Reykjavík bernskuára minna, eða Reykjavík eins og hún var 1910 og árin þar um bil, kemur mér oft fyrir hugarsjónir eins og ung stúlka, sem stendur frammi fyrir spegli og segir: „Ég er að verða stór“. Og hér við hætist, að stúlkan er falleg, bráðefnileg, og fötin, sem hún mátar frammi fyrir speglinum eru með þjóðlegra sniði en þau sem liún nýverið hefur lagt til hliðar. Danska sniðið frá byrjun hinnar fyrri aldar er að mestu horfið, það er greini- legt, að hér eftir og um leið og hún tekur við forustuhlutverki á þjóðarbúinu verður hún i fasi og allri framkomu íslenzk og þjóðleg. Á engu árabili í sögu bæjarins hefur hann vaxið hlutfallslega meira en á áratugnum eftir aldamótin. Þá tvöfaldaðist íbúatalan, um alda- mót 5812 ibúar, 1910, 11449. Húsin i bænum voru 560 aldamótaárið, 1115 tíu árum síðar „flest i einu búsi (Rjarnaborg) 113 manns (2 fleira en í öllu Austurstræti) “, segir eitt vikublaða bæj- arins hróðugt, enda húsin smá, flest einnar hæðar portbyggð timburhús. Svo ör var vöxtur- inn og byggingin skipulagslítil, að útlendingar þóttust geta líkt Reykjavík við gullnámabæi i Alaska, en skólapiltar að norðan, sem fóru um vor úr bænum eitt árið og komu að hausti, þótti sem bærinn væri nýr tilsýndar. Þá byggðist Stýrimannastígur, Grettisgata og Njáls- gata langleiðina, og þessi árin tengdist Hverf- isgata miðbænum með lögðum vegi frá brú á Læknum hjá Kalkofnsvegi inn i hverfið, Skuggahverfi. Ef gengið er um bæinn í dag, ber enn fyrir augu mikið til óbreyttar myndir frá þessu mikla byggingartímabili. Frá Skálholtsstíg séð er Miðstræti með hinum stóru portbyggðu tveggja hæða húsum gott sýnishorn þess stór- hugar, sem stýrði verki dugnaðarmanna ára- tugsins, Einars Pálssonar trésmiðameistara o. fl., sem enn voru ekki komnir upp á lag með að nota semcnt til húsagerðar. Stein- öldin var á næstu grösum. Fyrsta stórhýsi hennar, hús Helga Magnússonar í BankastræF, var komið, en steyjjutæknin var of seinvirk enn sem komið var, það varð að byggja yfir fólkið, þess vegna spruttu timburhúsin upp svo að segja á einni nóttu, grind, klæðning og bárujárn. Bárujárnshúsin settu meir og meir svip á bæinn, væru þau skemmtilega máluð gáfu þau götunum vingjarnlegan svip og til- breytilegan, sem sjá má, þegar- gengið er upp Stýrimannastiginn. Viða risu bárujárnshúsin upp á óbyggðum lóðum i námunda við eða á útmældum blettum til tómthúsmanna og blönduðu þannig blóði við steinbæjabygging- una frá síðustu áratugum fyrri aldar. Þetta jók ekki lítið á tilhreytnina í ásýnd bæjarins, en gat haft hálf ömurlegan svip i sudda og rigningarveðri, eins og illa tennt hraunbrún. Annars voru — og eru, þeir fáir, sem eftir eru — gömlu steinbæirnir vinalegar bygging- ar og byggingarsögulega merkilegir fyrir það, að þeir eru beinir arftakar torfbæjanna og í vissu tilliti þáttur í íslenzkri byggingarlist, því að það eru reykvískir steinsmiðir, sem lærðu fyrstir að höggva og setja grjót í hleðslu þegar tugthúsið við Skólavörðustíg og Alþingis- liúsið var byggt, Fyrsti steinbærinn (úr ó- höggnu grjóti), hús Þorbjargar Sveinsdóttur ljósmóður, stendur enn við Skólavörðustig og er nú rétt rúmlega 100 ára, en obbinn af steinbæjunum var byggður um 1890. Tómt- húsið gamla eða torfbærinn var einbursta bygging oftast og ávallt með viðbyggðu hlóðar- eldhúsi. Steinbærinn var einbursta en eld- húsinu sleppt sem sjálfstæðri byggingu, elda- vélin kom til sögunnar 1861. Vaxtarlögin í byggingu bæjarins eru sýnileg athugulum vegfaranda. Það þarf ekki annað en að ganga inn Hverfisgötu til þess að sjá nær öll tilbrigðin allt frá steinbæjunum við Klapparstig og neðst við Frakkastig, Byggðar- enda, til stórhýsa úr járnbentri steinsteypu. Mest ber á bárujárnshúsunum frá þessu vaxtar- tímabili, sem hér um ræðir, og skaga mörg þeirra út fyrir eðlilega gangstéttarbreidd út í götuna annars vegar til angurs bæjaryfir- völdunum og trafala eðlilegri nútímaumferð. Gamla götubreiddin má vel minna á kerru- tímabilið, Reykjavík 1910 þekkti ekki aðra bíla en Thomsensbilinn, sem strákar urðu að raða sér á og ýta upp Bankastræti ef fara átti inn Laugaveg. Reykjavík óx á langveginn þá sem nú. Byggðin var komin fram úr Ráðleysu og jafn- vel Byggðarendi stöðvaði ekki vöxtinn. Lengd bæjarins frá vestri til austurs hafði vaxið mönnum í augum fyrr. Þess vegna sagði sveitarmaðurinn, að ekki væri kyn þótt sitt- livað færi aflaga í Reykjavík, þar sem hún „byrjaði í Bráðræði en endaði i Ráðleysu“, en svo var innsta hús við Vegamótastíg (Lauga- veg) ,nokkuð frá öðrum húsum, nefnt i dag- legu tali. Byggðin náði samfelltt inn á Baróns- stíg en þar fyrir innan slitrótt bygging við Laugaveg og stök liús eins og' Hanshús, þar sem Hans póstur bjó, austan Skólavörðuholts. Vestan miðbæjar slitu tún byggðina svo að segja í sundur. Þar sem Geirstún gekk lengst til norðurs hékk vesturbærinn á bláþræði, Vesturgötunni einni, við miðbæinn, að slepptri Túngötu eða öllu heldur Landakotsstíg, sem varla gat heitið kerrufær. A túnunum, frá Hólavelli suður á Mela og vestur undir Bræðra- borgarstíg var lítil byggð komin. Þar munaði mest um Stýrimannastiginn, sem er fyrsta innrás byggðarinnar á túnin. Á þeim sjálfum voru fyrst byggð húsin Ás og Hof einmitt á þessu tímabili, nú við Sólvallargötu, en í suðurjaðri þeirra voru steinbæirnir Akur- gerði og Einholt. Sunnar enn var Sauðagerði og vestar Bráðræðisholt, tengt vesturbyggð- inni með slitróttri byggingu með Framnes- veginum. Þetta var sú Reykjavík, sem leit á sjálfa sig í speglinuin 1910 og fann til þess að hún væri að verða stór. Og okkur, sem þá voru að slíta barnsskónum fannst hún stór. Það var löng leið úr Vesturbænum niður í Miðbæ og Austurbærinn var nærri því framandi og stundum fjandsamlegur heimur, þegar sló í brýnu milli strákanna i bæjarhlutunum. Fyrstu viðkynningu við Austurbæinn og sökum þess, að þar bjó líka gott og skikkanlegt fólk (með vissum undantekningum úr hópi jafnaldra) fengum við bræður sem fótsárir útburðarmenn Vísis á Njálsgötu, Grettisgötu og Hverfisgötu. Þar voru margar góðar konur, sem áttu það til að stinga upp í mann kandísmola, ef blaðið kom fljótt. — Siðan hafa allar vega- lengdir stytzt til muna. Séð úr turninum í Hamarshúsinu snemma árs 1908. 116 VÍSIR 50 ÁRA Afmælisblað VÍSIS
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.