Vísir - 14.12.1960, Side 61

okkur fór að ganga betur, litum sjaldan á
klukkuna, unnum stanzlaust eða því sem
næst, og hölluSum okkur útaf á milli þúfna
til skiptis. Spildan, þessir 25 ha voru fullunnir
meira en nógu snemma undir sáningu. Dag-
inn sem viS lukum vinnslunni sendi ég Thor
Jensen símskeyti svohljóSandi: „Búnir“ •—
og ekkert meir. SíSar varS ég þess fyllilega
var hve mjög honum var þetta aS skapi. meiri
efndir en loforS, og engar málalengingar i
kringum þaS.
VoriS 1920 kaupir B. í. fjórhjólaSan traktor
og vagna meS honum, en engin jarSvinnslu-
tæki. Var helst í ráSi aS gera tilraun aS nota
þessi tæki viS þungavöruflutninga á vegum.
Ekkert varS þó úr þvi, og traktorinn komst
ekki í notkun. Þegar sáningu hafra var lokiS
á KorpúlfsstöSum voriS 1923 stóS til aS láta
þar viS sitja, og mylda sáSkorniS alls ekki
niSur. Slíkt gat gengiS, ef vel viSraSi til spír-
unar, en ekki fannst mér þetta viSunandi.
Tók ég þá traktor B. í. upp eftir, tjaslaSi aftan
í hann tveim diskaherfum — venjulegum hesta-
herfum — og herfaSi yfir flögin öll og moldaSi
korniS. Þetta var hin fyrsta jarSvinnsla meS
traktor á íslandi sem nokkru nam og kom aS
fullum notum. í sömu kviSunni gerSum viS
tilraun aS plægja mýri meS traktornum, og
notuSum stóran hestaplóg, sem maSur gekk
og stjórnaSi, eins og viS venjulega plægingu
meS hestum. Þetta voru spor í rétta átt, gangan
var hafin aS vinna aS nýrækt meS traktorum.
Traktor B. í. fór ekki aftur frá KorpúlfsstöSum,
en var notaSur þar á margan hátt og brátt
var bætt viS öSrum af sömu gerS.
ÞaS varS aS gefast upp viS þúfnabana-
vinnuna, en traktorarnir tóku viS. ÁriS 1926
veitir B. í. tveimur búnaSarfélögum styrk til
þess aS kaupa traktor. ÁriS 1928 fá 6 félög
lán úr AélasjóSi, sem þá var tekin til starfa,
til traktorkaupa, og árin 1931—32 18 félög.
Traktorvinnan setur algerlega svip sinn á
nýræktarstörfin. Hitt er svo annaS mál, aS
framan af var verkfærakostur viS vinnsluna
oft fátæklegur og tæknin frumstæS, miSaS viS
þaS sem nú er völ á og þykir sjálfsagt.
ÁriS 1931 er taliS aS búnaSarfélög og bændur
eigi um 80 traktora, sem notaSir eru mest-
megnis viS nýræktun. Mörgu var ábótavant
viS jarSvinnslu og ræktun um þessar mundir,
en þaS miSaSi áfram, leiS var fundin til þess
aS eySa þýfinu i túnunum og til þess aS stækka
þau.
Upp úr 1930 skellur aftur yfir kreppa sem
mjög mæSir á bændum, flest dregst saman,
en traktorarnir voru þaS sem forSaSi frá al-
gerSri kyrrstöSu í jarSræktinni.
SÍS hefst handa um útvegun og sölu búvéla
1927. Sala traktora hjá SÍS sýnir Ijóslega
hverju fram fór um þessar mundir og hve
fast kreppan svarf aS og slæfSi þá sókn sem
hafin var. SÍS selur 7 traktora 1929, 17 1930
og 19 1931, en síSan engan traktor fyrr en 1935,
og þá aSeins einn, annan 1938, og þann þriSja
1939. Svo er aftur kyrrstaSa til 1942. Þetta er
auSvitaS ekki allt kreppunni aS kenna, segja
má aS traktoraþörfinni væri aS nokkru full-
nægt 1931, eins og traktoraeigninni var þá
komiS, og eins og notkun traktoranna var þá
háttaS, þeir notaSir eingöngu viS félagsvinnu á
vegum búnaSarfélaganna. Traktorinn er enn
ekki orSinn heimilistæki.
V.
JarSræktarlögin eru sett 1923, samþykkt á
Alþingi 7. mai. Þá er brotiS blaS, lagSur grund-
völlur aS því aS rækta svo um muni. SigurSur
SigurSsson átti manna mest aSild aS setningu
laganna og naut viS fylgis margra röskra
manna. Undir niSri voru jarSræktarlögin aS
verulegu leyti beint framhald tilraunarinnar
nieS þúfnabanana. Ljóst var aS mikils þurfti
meS. Framlag ríkisins til jarSabóta var lítil-
fjörlegt, aSeins nafniS, 36—37 aurar á dags-
verk áriS 1920.
I erindi sem ég flutti á Akureyri í ársbyrjun
1922 sýndi ég fram á, aS þaS þyrfti aS rækta
um 13 200 lia af nýjum túnum, til þess aS losna
viS lélegan og erfiSan útheysskap. Þetta þyrfti
aS rækta á næstunni, til viSbótar þeim 22 625
ha af túnum sem þá voru i rækt. En þaS
virtist þá vera hvorki meira né minna
en 179 ára verk, meS þeim seinagangi sem
veriS hafSi i ræktunarframkvæmdum undan-
farin ár. Og svo var þessi „áætlun“ min ekkert
lokamark, fjarri því, þaS þurfti aS gera meira
en aS rækta til þess aS losna viS erfiSan og
dýran útheysskap, þaS þurfti auövitaS aö
rækta til þess aS auka framleiSsluna og þaS
stórlega.
Bændurnir fengu jarSræktarlögin og þeir
tóku vel viS þeim.
Á árunum 1916—20 eru túnasléttur og ný-
rækt aS meSaltali 245 ha á ári, en 1909 lia.
á ári á árunum 1926—30. ÁriS 1931 kemst
nýræktin upp í 1466 ha og helst yfir 1000 ha.
á ári til og meS 1934. Eftir þaS minkar skriSur-
inn nokkuS um skeiS, svo aS á árunum 1936
40 er nýrækt og túnasléttur ekki nema 940 lia
aS meSaltali á ári. Má þaS samt gott heita,
því aS túnasléttur fóru minkandi af eSlilegum
ástæSum, margir bændur búnir aS slétta tún
sín. Töjur er sýna stærS túnanna eru alltaf ó-
ábyggilegar, en taliS er aS túnin sem 1920
voru talin rúmlega 22 þús. ha, voru orSin
tæplega 36 þús. ha 1940. Tölur um heyfeng
tala sannara mál. Árin 1921—25 var tööufeng-
ur 647 þús. hestar aS meSaltali á ári og úthey
1 039 þús. hestar, en á árunum 1936—40 er
taðan 1 158 þús. hestar og útlieyiS 1 089 þús.
hestar aS meSaltali á ári. Þörfin á aukinni
framleiSslu knýr svo fast á aS seint gengur aS
minnka útheysskapinn, þrátt fyrir stóraukna
túnrækt og töSufall.
TímabiliS 1920—1940 er ekki eingöngu tima-
bil hjólatraktoranna viS ræktunarstörf, þó aS
þeir leysi hestana mjög af liólmi viS nýrækt-
un og túnasléttur, fjarri fer því. Þáttur hest-
anna viS ræktun og búskap er líka mikill á
þessum árum. Vélakaup bændanna vitna best
um þaS, og um leiS vitna þau um mikla viS-
leitni aS nota þá — takmörkuSu — tækni sem
þá var völ á. Á árunum 1927, er búvélasala
SJS hefst, til 1939, selur deild sú er þá sölu
hafSi meS höndum 895 hestplóga, þar af 180
þegar mest var, áriS 1929. Á sömu árum selur
deildin 1520 lierfi, þar af eru fáir tugir tralctor-
herfi, en aSallega eru þaS hestaherfi. Þetta er
mjög mikiS samanboriS viS þá kyrrstöSu sem
áSur var á þessu sviSi. Eigi fer minna fyrir
viSleitninni aS koma hestunum aS viS hey-
skapinn. Fram aS 1920 er notkun sláttuvél-
anna nær eingöngu bundin viS engjaheyskap-
inn _ véltækjar engjar. Bændur voru alls ekki
farnir aS ná tökum á því almennt aS slá túnin
meS vélum. Á þessu verSur nú lircyting til
batnaSar. ÁriS 1925 liefst innflutningur sænsk-
ra Herkúlessláttuvéla á ný, en þær vélar höfSu
reunar veriS fluttar inn lítilsháttar frá þvi
1904, er Brynjólfur H. Bjarnason flutti inn
fyrstu vélina af þeirri gerS. En nú eru vélarnar
betur búnar viS íslenzka staSbætti, beldur en
þær sem áSur höfSu veriS fluttar inn, af mis-
ipunandi gerSum, og túnin orSin sléttari. Bænd-
ur fara aS slá tún sin meS vélum. Árin 1925—26
útvegaSi ég 37 bændum slíkar Herkúles-sláttu-
vélar, þaS var lítil byrjun, en á árunum 1927—
39 selur SÍS 2035 hestasláttuvélar, megniS af
þvi Herkúles. Sláttur túna meS vélum er orS-
inn algengur. Rakstrarvélar fara einnig aS
rySja sér til rúms. Fyrstu góSu rakstrarvélar-
nar (meS stífum tindum) eru fluttar inn 1926,
til reynslu, en svo koma þær alfariS 1931—39,
970 vélar á þeim árum. Verr gengur aS fá
nothæfar snúningsvélar. Fyrsta múgavélin
kemur 1928. Sala snúningsvéla og múgavéla
er ekki nema 170 vélar árin 1927—39.
Lengst kemst tæknin viS heyskapinn á þess-
um árum þegar fariS er aS slá meS traktor
og viStengdri sláttuvél. Jóhannes Reykdal á
Setbergi rySur þar brautina og kaupir sér
tvíhjóla Centaur-traktor 1927, sat sláttumaS-
ur á liinni viStengdu sláttuvél, er slegiS var
meS slíkum traktor. Tveimur árum síSar kaup-
ir Thor Jensen sér samskonar traktor og siSar
þrjá til viSbótar, og notar viS allan heyskap
á KorpúlfsstöSum. Sjötti traktorinn af þessari
gerS, og þannig búinn til vinnu, er keyptur
aS JódísarstöSum i EyjafirSi 1934.
Er stríSiS skellur á 1939 er sjálfkippt fót-
um undan búvélakeupum bænda, kemur þaS
fram 1940 og 41, en lagast svo dálitiS næstu
ár, þótt enginn kraftur komist á vélakaupin
aftur fyrr er 1945. Þessari lægS ollu erfiSleik-
arnir viS aS fá búvélar, en enganveginn aS
bændur héldu aS sér liöndum meS öllu.
ÞaS gerist meira en aS bændur kaupi sér
búvélar og rækti jörS. Ein syndin býSur ann-
ari lieim og þannig er þaS líka meS ræktun-
ina, ein framför kallar á aSra.
Mjólkurbúin taka algerlega viS af smjör-
búunuin gömlu. Fyrsta fullkomna mjólkur-
búiS er byggt á Akureyri 1928 og svo koma
þau hvert af öSru, á Selfossi 1929, í Hvera-
gerSi 1930 og sama ár nýtt mjólkurbú i Reykja-
vík, í staS mjólkurstöSvarinnar frá 1920, sem
þótti góS þá, en nú var orSin algerlega ófull-
nægjandi, enda liafSi íbúum Reykjavíkur
fjöIgaS úr 17 679 1920 i 28 052 1930. í Borg-
arnesi er byggt mjólkurbú 1932, á SauSár-
króki 1935. Mjólkursamsalan tekur til starfa
í Reykjavík 1935. Jóhannes Reykdal kaupir
sér mjaltavélar 1927 og sama ár eru settar
upp mjaltavélar á VífilsstöSum. Nokkrir bændur
fleiri fá sér mjaltavélar á næstu árum, en ekki
^úfnabaninn að vinnu ú Kleppi. Mennirnir aftan ú eru Sigurður Sigurðsson búnaðarmúla-
■tjóri og-Guðjón Guðlaugsson. Maðurinn, sem stendur i hjólinu, er Karl Guðmundsson lög-
•eglumaður.
VÍSIR 50 ÁRA
Afmælisblað VÍSIS
61