Vísir - 14.12.1960, Page 97

Skúli Skúlason
íslenzk blaðamennska
í 50 ár.
Skúli Skúlason
ÞaS er vandi að gera í stuttu máli grein
fyrir framvindu islenskrar blaðamennsku á
umliSinni hálfri öld. Ekki vegna þess aS efnis
sé vant, þvi aS þetta tímabil hefur veriS
viSburSarikara i sögu blekiSnaSarins en nokk-
urt áSur, heldur vegna þess að ekki er hægt
að grípa til áþreifanlegs mælikvarSa og sýna
nieð honum muninn á þvi, sem var og er.
Þegar skrifaS er um landbúnað eða sjávar-
útveg er hægt aS vitna til hagskýrslna um
stækkun ræktaðs lands og gripafjölda eða
lestartölu fiskiskipa og afla þeirra, en GuS
náði þá, sem dirfast að reyna að fara aS gefa
blöðum og blaðamönnum einkunnir, við skul-
um segja fyrir málfar, sannsögli, eftirtektar-
gáfu, stíl og svo framvegis.
Um magn blaðaútgáfunnar er hinsvegar
hægt aS sýna fram á það með tölum aS það
hefur margfaldast. Hinn stóraukni innflutn-
ingur á blaðapappír er ólygið vitni um þetta
°g sýnir að þó blöSunum hafi fjölgað, þá
er sú fjölgun ekki nema smáræði lijá hinu,
hve þau hafa stækkað og upplög þeirra auk-
ist. Og þó er hvergi í veröldinni gefin út jafn
mörg biöð og timarit og á fslandi. Sumar
aðrar þjóðir eru fremri íslendingum um papp-
írseyðslu, en það stafar af því, að hin út-
breiddustu blöð þeirra eru miklu stærri en
islenzku blöðin.
Hér verður í eftirfarandi greinarkorni leit-
ast við að segja frá þvi markverSasta, sem
gerst hefur í Idaðaútgáfu íslendinga undan-
farna áratugi. Lesandinn er beðinn að afsaka,
aS það verður ekki nema hrafl, því að enn er
ekki við neina blaSaútgáfusögu að styðjast.
og það getur verið hættuleg't aS treysta á
minnið þegar rifja skal upp atburði hálfrar
aldar.
BLÖÐIN FYRIB 1910.
AldamótaáriS voru þessi þrjú vikublöð við-
lesnust á íslandi: Fjallkonan, sem Valdimar
Ásmundsson gaf út, ísafold Björns Jonssonar
og Þjóðólfur Hannesar Þorsteinssonar. Þetta
voru ,„stórveldin“ í landinu og útbreiddust.
Þjóðólfur var elztur, fæddur af Sveinbirni
Hallgrímssyni og uppalinn af Jóni GuSmunds-
syni en eftir hann stýrðu bæði þjóðskáldið
Matthias og Jón Ólafsson honum um skeið,
en Hannes hafði átt hann síðustu átta arin,
og skildi ekki við hann fyrr en i árslok 1909.
__ ísafold hafði Björn Jónsson stofnaö 1874
og stjórnaði lienni til haustsins 1909, er Ólafur
sonur hans tók við, en hans naut ekki við
nema tíu ár, og eftir hans dag var ekki um
ísafold að ræSa sem sjálfstætt blað. Fjall-*
konuna hafði Valdemar Ásmundsson stofnað
árið 1884 og var ritstjóri hennar þangað til
hann dó, árið 1902, en eftir það tók henni að
hnigna.
í byrjun aldarinnar var gefiS út blað á
.BessastöSum. Þar kom út Þjóðviljinn, sem
Skúli Thoroddsen liafði stofnaS á ísafirði 1887
og hélt úti, síðast í Reykjavík, til ársins 1915.
Á ísafirði kom út Vestri, á SeyðisfirSi Austri
Skafta Jósefssonar og á Akureyri stoinaSi
Einar Hj. Kvaran Norðurland aldamótaárið.
Ennfremur kom Bjarki út á SeyðisfirSi um
aldamótin.
Fyrir aldamótin sáu ýms blöð dagsins Ijós,
en urðu skammlíf, svo sem Dagskrá Einars
Benediktssonar, sem átti aS verða dagblað,
og ísland Þorsteins Gislasonar.Sama gerðist
og á fyrstu árum aldarinnar. Þá var reynt
aS gefa út blaS, sem einkum var ætluð Reykja-
vik og skírt i höfuðið á höfuðstaSnum. Regkja-
víkin var undir stjórn hins gamalreynda blaða-
manns Jóns Ólafssonar árið 1903—07 og var
þá talsvert keypt. Þegar simasamband komst
á við útlönd 1900 hugðist Jón breyta útgáfu
Dagblaðsins, en það lifði mjög stutta stund.
— Lögrétta Þorsteins Gíslasonar varð lang-
lífust vikublaðanna, sem byrjuðu að koma út
á fyrsta áratug aldarinnar. Hún var í fyrstu
gefin út af Heimastjórnarflokknum en varð
siðar eign Þorsteins og kvað mikið að henni
sem stjórnmálablaði um skeið. Hófst útgáfa
blaðsins árið 1900 en lauk 1930.
Ingólfur var á fyrsta áratug aldarinnar boS-
beri Landvarnarstefnunnar undir forustu
Benedikts Sveinssonar og Bjarna frá Vogi og
jafnframt hélt flokkurinn úti blaðinu Landvörn
árin 1903—04. Ritstjóri liennar var Einar
Gunnarsson, stofnandi Visis. Hann stofnaði
einnig barnablaðiS Unga ísland.
HVAÐ STÓÐ í BLÖÐUNUM?
Vikublöðin fyrir 50 árum voru undantekn-
ingarlítið aðeins fjórar blaSsíður og brotið
minna en á dagblöðunum nú. Má því
nærri geta að fjölbreytni efnisins var tak-
mörkuð, ekki sizt vegna þess aS stjórnmála-
leiSararnir voru miklu lengri en nú gerist.
ÞaS þótti engin goðgá að hafa þá 3—4 dálka
og jafnvel ekki vansalaust að þeir væru styttri.
Og fólk las þá stundum tvisvar og þrisvar og
aS vetrarlagi komst enginn hjá að hlusta á
þá i sveitinni, því aS þeir voru lesnir liátt á
kvöldvökunni. — Stjórnmálin voru æðsta inni-
hald blaðsins og á flestum heimilnm var ekki
rifist um þau, því að víðast hvar var ekki
keypt nema eitt blað, og skoðun blaSsins var
að jafnaði skoðun heimilisfólksins. Sveita-
heimiiin voru ýmist „ísafoldarheimili" eða
„ÞjóSólfsheimili“.
Þá fluttu blöðin fréttapistla utan af landi,
rabb um árferði og prísa, dánarfregnir og
slysfarir og jicssháttar En skipulag var ekkert
á þessari fréttaþjónustu, því að þeir voru ekki
nema fáir sem gerSu þetta að gamni sínu.
En í heilum sýslum var kanski enginn slikur
fréttamaður, og „þar gerðist aldrei neitt“, sem
fólk vissi um. — Þá áttu blöðin og aS ýmsa
sjálfboðaliða í stjórnmálaskrifum viðsvegar
um land, en þeir voru fáir en skrifuðu óþarf-
lega oft og óþarflega langt mál. — Innlendar
smáfréttir rúmuSust oft á minna en einum
dálki og voru fremur fábreytilegar, t. d. var
það venjan að telja upp farþega, sem komu
og fóru með skipunum og var nafns skipstjór-
ans oftast getið í upphafi klausunnar. Oft voru
þessar smáfréttaklausur notaðar til smá ónota,
svosem þar sem segir: „Grímur Thomsen datt
af baki en brotnaði ekki.“ Þetta væri meinlaust,
ef fyrirsögn klausunnar hefði ekki verið: SLYS!
JMkmCopco

ATLAS; COPCO
Loftþjöppur og loftverkfæri
fara sigurför um heiminn.
Útvegum með stuttum fyrir-
vara hverskonar loftþjöppur
og loftverkfæri.
Loftslöngur, slöngutengi og
borstál oftast fyrirliggjandi.
Einkaumboð fyrir ATLAS COPCO.
LANDSSMIÐJAN
Simi: 11680.
Afmælisblað VlSIS
VÍSIR 50 ÁRA
97