Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 111

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 157
vinnutíminn ákveðinn af yfirvöldunum. Al'skifti stjórnar-
valdanna af atvinnuvegunum voru nokkuð sitt á hvern veg í
honum ýmsu löndum.pað sem átti við í einu landi,þótti ekki
ráðlegt í öðru; fór það mjög eftir atvinnuvegum landanna,
náttúrugæðum þeirra og skoðunarhætti hinna ráðandi
stétta. Á Englandi réð aðallinn miklu, og gætti hagsmuna
sveitanna. Innflutningsgjöld voru á aðfluttum landbúnað-
arafurðum fram á 19. öld; þær voru því í hærra verði en
ella, og dýrtíðin meiri í bæjum. Á Frakklandi aftur á móti
beitti stjórnin sér fyrir því, að lífsnauðsynjar bæjarbúa
væru í lágu verði, vegna iðnaðarins; var því tíðast bann-
að að flytja út korn, og hátt útflutningsgjald á landbúnað-
arafurðum.
Einveldið og kaupauðgisstefnan varð einkum óvinsæl
hjá fátækari stéttum, vegna skattanna. Einveldiskonung-
arnir voru venjulega í fjárþröng, vegna styrjalda og út-
gjalda til hersins og hirðlífsins. Skattarnir voru tíðast háir,
meðfram sökum þess, að efnuðustu stéttirnar, klerkastétt-
in og aðallinn, voru að mestu skattfrjálsar. Skattarnir voru
lagðir á menn mjög af handa hófi, eða eftir reglum, sem
ekki miðuðu við hið raunverulega gjaldþol manna. Inn-
flutnings- og útflutningsgjöld voru aðaltekjulindir ríkj-
anna, svo og skattar á atvinnu og framleiðslu. Fátækari
stéttir voru einatt ofurseldar gjörræði skattheimtumann-
anna, einkum þegar skattarnir voru seldir á leigu.
Kaupauðgisstefnan var í raun réttri engin nýung; ein-
valdsstjórnir nýrri alda fengu hana að erfðum frá borg-
ríkjum miðaldanna, en áhrifa hennar á atvinnuvegi og líf
þjóðanna gætir verulega, eftir að sterkar ríkisstjórnir fara
að beita sér fyrir henni í framkvæmdinni.
Sú skoðun varð brátt almenn og átti sér djúpar rætur
á næstu öldum eftir landafundina, að stjórnendur land-
anna réðu yfir lífi manna, eignum þeirra og atvinnu, og að
þeim væri rétt og skylt að taka fram fyrir hendur ein-
staklingsins, ef hann breytti gagnstætt tíðarandanum. Ein-
valdsstjórnimar lögðu alla áherslu 'á það, að festa sig í
sessi, vernda sjálfstæði landsins og auka völd sín út á við.