Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 128

174
Tímarit íslenskra samvinnufélaga.
minnast ástvinu sinnar. Dálítill söfnuður myndaðist utan
um Comte, og helst hann við bæði í Frakklandi, Englandi,
Svíþjóð og Bandaríkjunum. Eru það draumóramenn, sem
hirða lítt um raunspeki hans, en hafa orðið hrifnir af hinni
einkennilegu mannúðardýrkun hnignunarára hans.
Á yngri árum hafði Comte lesið feiknamikið, safnað
sér þekkingarforða um niðurstöður raunvísindanna á öll-
um sviðum, eins og samtíð hans hafði lengst komist. En
eftir að hann byrjaði að undirbúa heimspekisrit sín, las
hann tiltölulega lítið. Voru til þess tvær ástæður. Hann
varð að eyða miklum hluta dagsins í tímakenslu til að
'únna fyrir daglegu brauði. Og í öðru lagi vildi hann
ógjarnan trufla starf hugans með nýjum áhrifum. þegar
hann var að semja höfuðrit sitt, raðaði hann efninu í hug-
anum, stundum á löngum gönguferðum, en skrifaði ekkert
sér til minnis. þegar hann hafði þrauthugsað hvern kafla
og fulískapað hann orði til orðs í huganum, byrjaði hann
að skrifa, og ritaði þá eins og eftir upplestri. Með þessu
varð kerfi Comtes ákaflega heilsteypt og gegnhugsað. En
stíllinn á ritum hans er nokkuð þunglamalegur, og ekki
með þeim glæsimenskubrag, sem einkennir flest eftir
franska rithöfunda. Comte kallaði þessa miklu minnisraun
„heilaleikfimi“ sína. Fáir menn hafa gengið lengra en hann
i að einangra alla krafta sálarlífsins við eitt viðfangsefni.
Stundum las hann ekkert blað eða tímarit tímunum saman.
En vinir hans íétu hann vita, hvað fram fór í heimi vís-
mdanna. Lítill vafi er á, að þetta vinnulag, að reyna svo
gífurlega á minnið, hefir átt mikinn þátt í að lama heilsu
hans og starfsþrek.
Comte þjáðist af krabbameini síðustu missirin sem
hann lifði. Hann andaðist 5. sept. 1857. Lærisveinar hans
um allan heim minnast á þeim degi ársins þess manns,
sem fyrstur leiddi ljós rök að því, að framför mannkyns-
ins væri háð því skilyrði, að mennirnir þektu og viður-
kendu gildi náttúrulaganna, sem ráða forlögum manna
og þjóða.