Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 119

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 165
við hann, heldur en eg hefði annars getað með þriggja
ára bóklestri í einveru“. þessir tveir menn voru ákaflega
ólíkir. Saint Simon hafði gáfnalag skálds, spámanns eða
listamanns. Andleg átök hans voru eins og neistaflug.
Hann sá bregða fyrir leiftrum og spámannlegum hugsun-
um. Aðrir gátu gert brotabrot hans að samstæðri heild.
Sjálfur gat hann það ekki. Comte var aftur á móti hinn
fastlyndi hugsunarskörungur. I huga hans raðaðist öll
þekking í skipulegar fylkingar. Hann var fús að verja
allri sinni æfi til að byggja heimspekiskerfi úr einni eða
tvemur meginsetningum mannlegrar reynslu.
Áhrif Saint Simon á Comte sýnast hafa verið mikil og
margháttuð. Hann gaf Comte hugmyndina um að vísindin
voru í byrjun 19. aldar að verða hið mikla skapandi og sam-
tengjandi vald, sem kirkjan hafði verið á miðöldunum. Að
náttúrulög ráða í félagslífi manna öllu og stjómmálum, og
að hið sanna verkefni félagsvísindanna er að vera mann-
bætandi, koma á skipulagi um breytni og í félagslegri við-
búð manna.
Árið 1824 slitnaði til fulls vinátta þessara tveggja
manna og breyttist frá hálfu Comtes í fullan fjandskap.
Bar margt til þessa sundurþykkis. Tveim árum áður hafði
Comte gefið út merkilega ritgerð, þar sem í voru frum-
drættir að heimspeki hans, meðal annars skýrð þróun
þekkingarinnar og hin þrjú stig. Saint Simon vildi eigna
sér að nokkru leyti heiður fyrir þetta verk, láta eins og
það tilheyrði sinni stefnu eða skóla, væri að meira eða
minna leyti hold af hans holdi. þetta þoldi Comte ekki,
sem varla var von. Fleira varð og til sundurþykkis. Comte
gerði í grein þessari ráð fyrir, að engar verulegar breyt-
ingar væri hægt að gera í félagslegum efnum, nema vís-
indin hefðu rutt brautina. þetta hafði Saint Simon áður
talið rétt vera. En nú vildi hann skjóta á frest hinum and-
legu umbótum, og hefjast handa með framkvæmdir í fé-
lagsmálefnum. I þriðja lagi kom til greina aldursmunur
og mismunandi aðstaða. þegar Saint Simon og Comte kynt-
ust fyrst, var annar aldraður, hinn barnungur, annar fræg-