Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 125

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 171
hina erfiðu tímakenslu. Hann gerði ráð fyrir, að hjálpin
frá Englandi væri varanleg, bygð á skilningi gefendanna á
hans þýðingarmikla æfistarfi. Lét Comte þetta berlega í
ljósi í bréfum til Stuart Mill. Kunni hann illa þessum hugs-
unarhætti. Að vísu vildi hann sjálfur halda áfram stuðn-
ingi þessum, en gat ekki fengið félaga sína til þess. Hætti
þá fjárstuðningurinn frá Englandi.
þegar Comte var í þessum kröggum, kyntist hann
(1845) ekkju lifandi manns, frú Vaux að nafni. Comte lagði
á konu þessa hina mestu ofurást. Varð hún í augum hans
fullkominn dýrlingur. Ekki er annars mikið kunnugt um
konu þessa. Hún hafði samið og gefið út ritling nokkurn,
og þótti Comte hann bera vott um svo mikla hæfileika, að
hann líkti frúVaux við George Sand, hinn frægasta kvenrit-
höfund aldarinnar. f>að var hið mesta oflof, en einstaka
fallegar setningar hafa lifað úr ritlingi þessum, t. d. þessi:
,,Göfug sál leynir harmi sínum“. Ári eftir að kynning þessi
hófst, andaðist frú Vaux. Comte var óhuggandi eftir dauða
hennar. Ást hans varð að tilbeiðslu. Hann gekk á hverju
miðvikudagskveldi einskonar pílagrímsferð að gröf hennar.
Auk þess mintist hann ástvinu sinnar þrem sinnum á dag
í innilegri bæn, hvar sem hann var staddur. Sjálfur líkti
Comte aðdáun sinni við tilfinningar Dantes gagnvart hinni
írægu Beatrice, sem orðið hefir ódauðleg af því Dante
taldi, að hún hafi verið vemdarengill hans gegnum marg-
víslegar vistarverur í öðrum heimi. Lærisveinar Comtes,
sem tekið hafa trú hans og halda uppi litlum söfnuði, hafa
gert frú Vaux að einskonar dýrlingi safnaðarins, sökum
þeirra djúpu áhrifa, sem hún hafi haft á brautryðj anda
raunspekinnar.
Eftir andlát frú Vaux þjáðist hann í einu af innileg-
um söknuði og sárri fátækt. Kona hans hafði fengið bróð-
urpartinn af þeim litlu tekjum, sem honum gátu áskotn-
ast. En þrátt fyrir allskonar andstreymi bugaðist ekki
kjarkur hans. Hann byrjaði að búa sig undir að rita nýtt
heimspekisverk, einskonar lokabyggingu ofan á grundvöll
raunspekinnar. Auk þess eyddi hann töluverðum tíma til að