Tímarit íslenzkra samvinnufélaga - 01.10.1923, Blaðsíða 113

Tímarit íslenskra samvinnufélaga. 159
sjálfstæði þjóðanna og afkomu einstaklingsins, en aukinn
útflutningur. Veldi og auður Spánverja á 16. öld stafaði
eigi af því, að góðmálmunum fylgdi einhver kynjakraftur,
heldur blátt áfram af því, að góðmálmarnir voru fágætir,
og því í háu verði, miðað við aðrar vörur, eða með öðrum
orðum, vöruverðið var lágt, en kaupmagn peninganna hátt.
pegar tímar liðu urðu góðmálmarnir Spánverjum ekki til
þjóðþrifa. pjóðin lifði áhyggjulausu lífi meðan gullstraum-
arnir gengu í gegnum greipar borgaranna, en þess var
ekki gætt að auka framleiðsluna í landinu, og atvinnuveg-
unum hnignaði ár frá ári, einkum landbúnaðinum.
Sumum fræðimönnum í hóp kaupauðunga varð það
ljóst, þegar fram liðu stundir, að þjóðirnar geta verið vel
stæðar fjárhagslega gagnvart öðrum þjóðum, þótt verð
innfluttrar vöru sé meira en útfluttrar ár hvert, ef þær
höfðu aðrar tekjulindir, er að minsta kosti gátu jafnað
hallann á verslunarjöfnuðinum. það var því greiðslujöfn-
uðurinn, en ekki verslunarjöfnuðurinn, sem sýndi hvernig
hagur þjóðarinnar stóð út á við.
þótt skoðanir kaupauðunga færu í ýmsum greinum út
í öfgar, voru þær ekki með öllu óeðlilegar eða óréttmætar.
Góðmálmarnir gerðu viðskiftin greiðari manna á milli en
áður, þeir ruddu verkaskiftingunni braut í atvinnuvegun-
um, nýjar atvinnugreinir risu upp, beint eða óbeint, fyrir
áhrif peninganna, framtak og þróttur margra manna leyst-
ist úr læðingi og naut sín betur í þágu þjóðfélagsins. Kaup-
auðungar vöktu athygli þjóðanna á því, að verslunarjöfn-
uðurinn er mikilvægt atriði fyrir fjárhagslegt sjálfstæði
hverrar þjóðar, og ennfremur að fólksfjölgunin hefir áhrif
á framleiðsluna, kjör ýmsra stétta og þjóðarbúskapinn.
Á dögum kaupauðunga rituðu margir merkir menn
um stefnu þessa frá ýmsum hliðum, en enginn þeirra hefir
fært hana í heild sinni í fast form. Kaupauðgisstefnan átti
ekki rót sína að rekja til vísindalega rökstuddrar félags-
fræði, heldur til tíðarandans, og samhljóða skoðana stjórn-
málamannanna í aðalstefnumálum. Hún var aldarandi, sem
mótaði löggjöf og atvinnulíf þjóðanna um nokkurra alda
skeið. Framh.