Andvari - 01.01.1976, Page 102

100
ARNÓR SIGURJÓNSSON
ANDVjUU
að við eigum fleiri bókmenntagreinar en
íslendingasögur og íslendingaþætti: Forn-
aldarsögur Norðurlanda, biskupa sögur,
helgra manna sögur, konungasögur, ridd-
arasögur. Kom citthvað af þessu í staðinn
fyrir íslendingasögur og Islendingaþætti
eftir 1030?
Enginn þarf að efast urn það, að inn-
leitt hefur verið með kristninni hér á
landi að segja sögur heilagra manna, jafn-
vel þýða þær, semja og rita. Það hélzt
síðan svo lengi sem hér var katólsk kirkja
ráðandi og jafnvel lcngur að nokkru. En
alltaf hafa þær sögur þótt einhæfur rnatur
einar sér. Og einhvern veginn virðist svo,
að ekki hafi farið vel um Islendingasögur
og íslendingaþætti á bekknum við hliðina
á þeim, fyrst ekki eru slíkar bókmenntir
til frá þcirn tíma, er heilagra manna sögur
hljóta að hafa rutt sér fyrst til rúms. Is-
lendingar virðast þá einmitt öðlast smekk
fyrir Fornaldarsögur Norðurlanda, a. m.
k. bendir margt til þess, að þá fyrst hafi
verið byrjað að segja þær, er sannindi
þeirra voru tekin að gleymast, svo að
menn leyfðu sér að fara frjálslega með
þær og sögðu þær þannig í veizlum á
tíma, sem heilagra manna sögur voru
sagðar í kirkjum. Af því er til ágæt lýsing
frá árinu 1119, er 89 ár eru liðin frá því,
að fundizt hafði efni í Islendingasögu.
Þessi lýsing er frá brúðkaupi á Reykhól-
urn þannig: „Frá því er nokkuð sagt ...
hverir þar skemmtu eða hverju skemmt
var. ... Idrólfur frá Skálmarnesi sagði
sögu frá Idröngviði víkingi og frá Ólafi
Liðsmannakonungi og haugbroti Þráins
berserks og Hrómundi Gripssyni — og
margar vísur mcð. En þessari sögu var
skemmt Sverri konungi, og kallaði hann
slíkar lygisögur skennntilegastar. . . .
Þessa sögu hafði Hrólfur sjálfur saman
setta. Ingimundur prestur sagði sögu
Orms Barreyjarskálds og vísur rnargar og
flokk góðan við enda sögunnar, er Ingi-
rnundur hafði ortan, og hafa þó rnargir
fróðir menn þessa sögu fyrir satt.“ —
Frá því skal svo að lokurn sagt, að um
síðir virðist hafa verið leitað sanninda
fyrir sumum Fomaldarsögum, og var það
þá helzti seint. Sögur um fyrstu biskupa
Islands voru að efnismeðferð líkar íslend-
ingasögum og íslendingaþáttum, en svo
lítið var í tízku að safna efni til þeirra,
að um fyrsta biskupinn Isleif er það eitt
sagt í Kristnisögu, yfirlitssögu um fyrstu
öld kristninnar hér á landi, að faðir hans
sendi hann til nárns í Saxlandi, hver v'ar
kona hans og börn þeirra, að hann var
valinn af landsmönnum sínum til bisk-
upsvígslu, var biskup í 24 vetur, kenndi
mörgurn prestum og urðu tveir þeirra
biskupar, og dó 80 árurn síðar en Ólafur
hvarf Tryggvason. í öðru yfirliti um elztu
kristni hér á landi, Hungurvöku, eru
honum helgaðar finnn blaðsíður og
nokkru fleira frá honum sagt. En frá
Gissuri syni hans, sem efalaust var mikil-
hæfastur og umsvifamestur allra biskupa
á Þjóðveldisöld, er sagt þar á sex blað-
síðum. Við andlát hans voru liðin 90 ár
frá því, er síðast fannst efni í íslendinga-
sögu. En þá vill svo til, að fyrst er tekið
að rita biskupasögur sem rækileg samtíma-
rit, og þá er einnig tekið að rita nýjar
íslendingasögur, að mörgu mjög líkar og
hinar fyrri, en eru þó aldrei nefndar sama
nafni, enda eru þær að svo miklu leyti
samtímasögur, að höfundar þeirra eru af
sörnu kynslóð og þeirri, er efnið lögðu til
þeirra, og er jafnvel vafalaust, að sumir
rithöfundarnir koma við þær sögur. Miklu
af þessum sögum var síðan safnað í eina
heild og á þær litið sem eina bók eða
jafnvel eina sögu og gefið nafnið Sturl-
ungasaga.
Konungasögur hafa þær sögur verið
kallaðar, sem segja frá erlendum þjóð-