Andvari - 01.01.1976, Page 103

ANDVARI
UM UPPRUNA ÍSLENDINGASAGNA OG ÍSLENDINGAÞÁTTA
101
höfðingjum á þeim tíma, er íslendingar
í fornöld sinni stunduðu það mest að
semja, segja og rita sögur. Þær sögur eru
mestar frá þeim þjóðhöfðingjum, sem
þeir skiptu mest við, Noregskonungum,
en einnig eru til miklar sögur frá Dana-
konungunr og Orkneyjajörlum á sama
tíma. Með þessum sögum má með
þeim rétti telja sögur (eða sögu) Færey-
inga, að þær gerast utan Islands og varða
aðallega skipti þeirra við Noregskonunga.
Þessar sögur eru allar mjög líkar íslend-
ingasögum að allri gerð sinni og mann-
lýsingum, eins þó að frá meiri höfðingj-
um sé sagt. En um þær er það eftirtektar-
vert, að þeim lýkur ekki á sarna tíma,
heldur er efni þeirra samfellt til loka
Þjóðveldisaldar á Islandi. Efni þcirra,
einkum sagna um Noregskonunga, er að
vísu sagt í talsvert mismunandi rniklu
máli, enda hafa margir orðið til að rita
um þá, og hafa áhugamál þeirra jafnvel
verið breytilcgri en þeirra, er rituðu eftir-
tektarverðustu íslendingasögurnar og Is-
lendingaþættina. Fyrirferðarmestu Nor-
cgskonungasögurnar og meðal þeirra, sem
fyrst voru ritaðar, eru sögur um Ólaf
Tryggvason og Ólaf helga. Þær sögur unr
þá, er fyrst voru ritaðar, eru að efni og
ýmsu í búningi sínum blendingur af Is-
lendingasögum og heilagra manna sögum,
enda er efni þeirra frá sama tíma og þeirra
Islendingasagna, er endist lengst efni
fram í tímann. Ólafur helgi, Skafti Þór-
oddsson lögmaður og Snorri goði verða
nærri samferða á leiðinni til annars
heims. En eftir Ólafs sögu helga fer
Magnúss saga góða og Fíaralds saga
harðráða, og er söguefni um þá báða
miklu líkara efni íslendingasagna en
heilagra manna sagna, þó að Magnús sé
góður kallaður. Eyða er að vísu í sögu
Noregskonunga frá 1066, þar til komið
er að lokum 11. aldar, en slíkt er fyrir
það eitt, að Islendingar fundu ekki sögu-
efni í Noregi á dögum Ólafs konungs
kyrra, af því að þá var „friðaröld“ þar
eins og á íslandi, og skýrir það að nokkru
leyti lykkjufallið í sögu Noregskonunga,
þótt á öðrum tíma sé en lykkjufallið mikla
verður í íslendingasögum. En í Danakon-
ungasögum er mest sagt frá Knúti kon-
ungi helga, samtímamanni Ólafs kyrra,
en um hann hefur þótt mest söguefni, af
því að um hann var ófriður mestur og
hann gerður heilagur fyrir það eitt, að
hann var drcpinn í kirkju. — Frá Orkn-
eyjajörlum og Færeyingum er hvað mest
sagt, þcgar sögur eru felldar niður um
íslendinga, og eru þá þeirra sögur mjög
skyldar íslendingasögum. — Um riddara-
sögur verður hér ekki rætt að sinni. Þær
trufla ekki bókmenntahefð okkar fyrr en
á 13. öld.
Næst verður hér rætt um annað, sem
eftirtektarvert er urn íslendingasögur og
þætti, þó að vísu ekki eins eftirtektarvert
og hvenær sögunum og þáttunum lýkur.
Landinu var upphaflega skipt í 12 þing
eða þingsóknir (en svo var einni þing-
sókninni skipt, svo að þær urðu 13). Is-
lendingasögur og þættir hafa frásagnir að
flytja úr öllum þessum þingum eða þing-
sóknum. Hins vegar er þess ekki að dylj-
ast, að frásagnir þessar eru talsvert mis-
munandi miklar úr þingunum. Mætti þá
láta sér til hugar koma, að safnað hefði
verið frásögnum að vísu úr öllum þing-
um, en við söfnunina hefði verið mis-
munandi alúð lögð, þannig að nokkru
minni alúð hefði verið lögð við frásagnir
á Norðurlandi og Austurlandi en Suður-
og Vesturlandi. Mest alúð virðist hafa
verið lögð við að safna frásögnum úr Þórs-
nesþingi og þar einkum af Snæfellsnesi
norðanverðu og úr Suður-Dölum. Frá því
svæði sækja tvær atburðaríkustu Islend-
ingasögurnar, Eyrbyggja og Laxdæla, og