Andvari - 01.01.1976, Side 113

ANDVARI
UM UPPRUNA ÍSLENDINGASAGNA OG ÍSLENDINGAÞÁTTA
111
og Islendingar tóku sér til fyrirmyndar
tæpum áratug síðar, var í báðum löndun-
urn undirbúningur skattlagningar, sem
augljóslega hefur átt að vera „eftir efnum
og ástæðum" til skipulagningar og styrk-
ingar þjóðfélagsins. Tilgangurinn hefur
verið hinn sami eða a. m. k. líkur í báðurn
löndum. En hins vegar varð sá mikli
munur á, að vegna stjórnarskipta í Eng-
landi, er breyttu þar öllum viðhorfum,
var bæði tilgangur könnunarinnar þar í
landi lagður til hliðar og einnig könnunin
sjálf, en á íslandi varð hvort tveggja upp-
haf nýs tíma, — og það er vissulega mik-
ill munur.
5. Svo er loks að geta þess, sem erfiðast
er að gera grein fyrir og er jafnvel ekki
unnt að gera fulla grein fyrir nema kynna
sér Domesday Book vandlega. I frásögn-
um um þá bók segir, að sá hafi verið til-
gangur Vilhjálms konungs, jafnvel aðal-
tilgangur hans, að endurreisa engilsax-
neskt ríki þannig, að hefja þá menn og
þær ættir til valda að nýju, er farið höfðu
með eignir og völd á dögum Játvarðar
konungs, á sama hátt og arfurinn eftir
Játvarð hafði fallið Vilhjálmi sjálfum í
skaut. Því var það sérstaklega vandlega
kannað og í heimildir Domesday Book
fært, hverjir höfðu með völd farið og
haft til þess réttindi á dögum Játvarðar,
og hverjir höfðu á höfuðbólunum setið.
Þetta hefur orðið hvöt þess, að landnám
Islands var vandlega kannað, hverjir
höfðu rétt til höfuðbóla landsins og valda
meðal þjóðarinnar og hverjir höfðu með
þau völd farið og þau völd misst úr hönd-
um sér á þeim tíma, er liðinn var frá því
er landið byggðist. Jafnframt því, sem
komið var heim á hvert býli til að meta
land þess, hús og grípi, var auðvelt að
safna heimildum um sögu þeirra manna,
sem þar höfðu átt heima, og enn auð-
veldara að vekja áhuga þeirra, er þar áttu
heima, á þeirri sögu. Sá áhugi hlaut að
verða mestur á þeirn tíma, er þjóðfélagið
var að myndast og festast, bæði af því
að réttur þeirra var aðallega miðaður við
þann tíma og sá tími var að kornast á þá
hættustund að gleymast. Auðskilið er, að
þetta vakti menn urn allt land til að skrá
og geyma allar heimildir um landnámið
og forfeður og formæður þeirra á fyrstu
öld þjóðfélags þeirra, „Söguöldinni“
930—1030. Þetta hefur farið eins og cld-
ur um allt landið, líkast því þegar allir
hér á landi vildu eignast sjónvarp fyrir
nokkrum árum. Um það þarf ekki að
efast, að nógu margir hafa verið til þess
færir að rita stutta þætti um liðna menn
frá þessum árum, ýmist kunnað til þess
að fara með enska bókstafi eða fornar
rúnir.
Ekki þarf um að efast, að flestir, sem
þetta lesa, hugsa fyrst á þessa leið: Fyrir
þessu eru engar heimildir, það er ekki
annað en ímyndanir eða skáldaórar þess,
sem ritgerð þessa hefur samið. En hér
skal það fullyrt, að fyrir þessu geta þeir
fundið fjölda heimilda, ef þeir aðeins
kunna að lesa. í Landnámabók einni
saman er á annað hundrað þátta, sem
augljóslega hafa verið ritaðir eigi síðar en
um 1100, og þarf ekki önnur rök fyrir
en að þeir þættir hafa ekki eða efni þeirra
getað geymzt lengur í minni rnanna cn
til aldamóta 1100. Þetta geta allir fundið
og skilið nema fræðimenn, sem aðeins eru
bóklærðir og hafa verið vandir af því að
kunna að meta aðrar heimildir en þeir
hafa lært á bók eða utan bókar eins og
gamlir menn lærðu kverið sitt í æsku.
1 Islendingasögum og Noregskonunga-
sögum úir og grúir af þáttum frá Söguöld,
sem ritaðir hafa verið og teknir til geymslu
á þessum tíma. Sumir þeirra hafa verið
nefndir hér áður. Þá skal bent á smáþætt-
ina um Snorra goða Þorgrímsson og sinn