Eimreiðin - 01.01.1933, Blaðsíða 112

92
SKÁLDSKAPUR OQ ÁSTIR
EIMREIÐIN
haft tælandi. Hvorttveggja gert til þess að vísa æskunni leið-
ina milli Dýradals og Króksins, eftir því sem hentast þætti,
alt undir nafninu heilbrigð þörf. Já, vísindin hafa líka reynt
að sýna, að vín- og eiturnautnir væru til að fullnægja heil-
brigðri þörf. Hvers vegna eru reykingar bannaðar í skólum?
Það er gert vegna þess, að sú stofnun, sem á að hjálpa til
að skapa máttuga menn, vill ekki hafa innan sinna veggja há-
talara, sem kalli til viðspyrnuskortsins á hverju augnabliki. En
með hátalara-meðferð þessa erindis var læknisfræðilegum ráð-
um — ef til vill til einhvers nýtum á sína vísu — beitt til
ófarnaðar, en til fylgis við ákveðna uppeldisstefnu.
Þessi nýja uppeldisstefna eggjar fram alt, sem hún getur til
þess að gera mennina að dúnfjöðrum og leir, og til þess að
marka á sem flesta æskumenn þann svip, sem Laxness sýnir
á myndinni, sem ég benti á. En það þýðir í raun og veru
ekki annað en smölun æskunnar í deigluna, sem Henrik Ibsen
talar um í Pétri Gaut, þar sem persónuleikinn uppleysist og
hverfur í haf múgmenskunnar. Og skáldin vinna hér Iangmest
á. Og hvers vegna? Af því skáldin nota gáfuna til þess að
framkalla það, sem verkar til undansláttar við að ná hinum
mikla tilgangi, þroskun mannsins, með það fyrir augurn, að
því er virðist, sem nú rétt í þessu var bent á. Skáldin gætu
brugðið upp björtum vitum til þess að varna drottinssvikunum,
líka í meðferð þessa efnis. En ekki er rétt að hvetja til þess,
að íslenzku skáldin, sem hér er um rætt, reyni það. Til þess
að valda slíkum viðfangsefnum, þarf bæði spámannlegan kraft
og afburða snilli. Það er ekki barnameðfæri. Bók Kambans
er sýnishorn slíkra mistaka. Svo koma ritdómararnir og reka
smiðshöggin á. Eg ætla að nefna dæmi af einum ritdómara.
í Iðunni (XIV. ár, bls. 396) segir S. E., eftir að hafa þar sagt,
að G. K. skrifi bókina fyrir mat sínum: >Þessa frásögn um
ástir Daða og Ragnheiðar skortir þá djúpsýn og skygni í með-
ferð, er geri hana að sögunni um sjálfa hina mannlegu ást,
sem birtist oss nakin í mætti sínum og ægifegurð*. Og eftir
því sem bezt er hægt að skilja dómarann, þá stafar þessi
skortur af því, að yrkisefnið er ekki tekið meðal þeirra, sem
mest þjást. Hér kemur dæmi alveg upp í hendurnar, sem fell-
ur við þann ramma, sem hitt átti ekki við í. Og það er hjá
Laxness í »Vínviðnum hreina«, eða myndin af því, sem gerð-
ist fyrstu nóttina, sem Sigurlína gisti í Mararbúð, og af því,
sem á eftir fór. Þar er »nakin mannleg ást í mætti sínum og
ægifegurð«. Með tólf tilvitnunum — geta verið fleiri — úr
þessum greinum S. E., skal bent á, ef rengt verður, að smæl-
ingjavininum er gert rangt til, ef hann er skilinn öðruvísi. Það,
sem Einar Benediktsson segir, að sé »það lægsta og dýrsleg-